Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) Nedir? Belirtileri ve Tedavisi

İçindekiler

Obsesif kompulsif bozukluk, kısa adıyla obsesif kompulsif bozukluk(OKB); obsesyon ve kompulsiyon olmak üzere iki temel davranışın bir araya gelmesiyle oluşan hastalıktır. 

Obsesyon; kişinin engel olamadığı, isteği dışında gerçekleşen, genellikle mantığa uygun olmayan ve takıntı haline getirdiği düşünce ve dürtüleri ifade eder. Bu düşünce ve dürtüler kişide yoğun kaygıya ve uzun vadede anksiyeteye neden olabilir. 

Kompulsiyon; söz konusu bu obsesyonların neden olduğu ya da bunlardan kurtulmak için içine girilen tekrarlayan davranış döngüsüdür. 

Obsesif kompulsif bozukluk ise yukarıda sözünü ettiğimiz obsesyon ve kompulsiyon hallerinin kişide bir bütün olarak ve sosyal yaşamını yoğun etkileyecek şekilde görülmesidir. 

Takıntılı düşünceler obsesif kompulsif bozukluk’tan nasıl ayırt edilir? 

İnsanların çoğu farklı konularda takıntılı düşüncelere ya da yersiz evhamlara kapılabilir. Ancak günlük yaşamda bunlar oldukça normaldir ve tolere edilebilir. Bu gibi durumlar yaşandığında bireyin kendi kendine obsesif kompulsif bozukluk tanısı koyması oldukça yanlıştır. 

obsesif kompulsif bozukluk, bu düşüncelerin kişinin yaşamını olumsuz etkileyecek duruma gelmesi, sürekli ve yoğun bir hal alması durumunda ortaya çıkar. 

Bu nedenle obsesif kompulsif bozukluk’un teşhisinin bir uzman tarafından yapılması önem teşkil eder. 

Obsesif kompulsif bozukluk (OKB) neden olur?

obsesif kompulsif bozukluğun nedenleri hakkında uzmanlar arasında uzlaşılan bir netlik söz konusu değildir. Ancak birkaç neden üstünde durulmaktadır. Bu nedenler şöyledir:

1. Genetik; birinci derece akrabalarda obsesif kompulsif bozukluk bulunmasının hastalığa yatkınlık sebebi olduğu bilinmektedir. 
2. Çocukluk çağı travmaları; erken yaşlarda yaşanan travmaların neden olduğu yoğun stresin obsesif kompulsif bozukluğun ortaya çıkışında önemli rolü bulunmaktadır. Ailelerin çocuklarının yaşadığı travma ve sonrasındaki travma sonrası stres bozukluğu belirtilerinin farkına varamaması, durumu daha tehlikeli bir hale getirebilmektedir. Bu konu hakkında daha fazla bilgiye sahip olmak isterseniz sizleri ‘Aileler, Çocuklardaki TSSB Belirtilerini Fark Edemiyor’ adlı yazımızı okumaya davet diyoruz
3. Serotonin hormonu ve beyin işlevlerinde değişiklik; serotonin hormonunun işlevinde yaşanan bozukluklar obsesif kompulsif bozukluğun ortaya çıkmasına sebeptir. 
4. Karakteristik özellikler; kişilik olarak titiz, mükemmeliyetçi ya da kuralcı olan kişiler obsesif kompulsif bozukluğa (OKB) daha yatkındır.

Obsesif kompulsif bozukluk belirtileri nelerdir?

Obsesif kompulsif bozukluk belirtileri kültürler arasında hatta kişiden kişiye belirtileri değişiklik gösterebilen bir psikolojik rahatsızlıktır. Ancak obsesif kompulsif bozukluk (OKB) hastalarında en yaygın görülen obsesif ve kompulsif davranışlar şöyledir:

• Sürekli hata yapma korkusu
• Sürekli günah işlediği düşüncesinde olma
• Simetri dürtüsü
• Aşırı güvensizlik 
• Kirletmekten, pislikten korkma
• Rezil olma korkusu
• Değersiz nesneleri biriktirme
• Eşyaları simetrik şekilde dizme takıntısı
• Pis olabilecek yerlere dokunma korkusu
• Belirli sözleri sürekli tekrarlama dürtüsü
• Prizden çekilecek fişleri ya da kapatılacak ocağı anormal şekilde defalarca kontrol etme
• Sebze meyveleri ve hatta yıkanması gerekmeyen ürünleri tekrar tekrar yıkama

Obsesif kompulsif bozukluk hastaları nasıl davranır?

Obsesif kompulsif bozukluk hastalarının sürekli zihinlerini meşgul eden düşünceleri vardır ve genellikle bunları eyleme dökerler. Kaldı ki bu eylemlerin zamanını boşa harcatacak olmasının da obsesif kompulsif bozukluk hastası için bir önemi yoktur. obsesif kompulsif bozukluk (OKB) hastalarının bu tarz davranışları ve takıntıları hakkında daha detaylı bilgi almak isterseniz sizleri 'Takıntılar İle Yaşamak (obsesif kompulsif bozukluk)' adlı yazımızı okumaya davet ediyoruz.

Obsesif kompulsif bozukluğun görülme sıklığı

Obsesif kompulsif bozukluk daha çok genç yetişkinlik döneminde ortaya çıkmaktadır. Bu durumda obsesif kompulsif bozukluğu tetikleyen faktörlerden olan karakteristik özelliklerin bu yaşlarda şekillenmesi ya da yaşanan çocukluk travmalarının etkisi vardır. 

Görülme sıklığına gelirsek; önceki yıllarda obsesif kompulsif bozukluk (OKB) nadir görülen bir hastalık olarak bilinmekteydi. Ancak son yapılan araştırmalar obsesif kompulsif bozukluğun oldukça yaygın bir psikolojik rahatsızlığa dönüştüğünü göstermiştir. Bu çalışmalara göre günümüzde insanların %2-3 ünde obsesif kompulsif bozukluğa rastlanmaktadır. 

Yaygın görülen obsesif kompulsif bozukluk türleri nelerdir?

Obsesyon ve kompulsiyonlar kişide birçok konuda oluşabilir. Bu nedenle obsesif kompulsif bozukluğun çok sayıda türü vardır. Ancak genel olarak sık görülen obsesif kompulsif bozukluk (OKB) türleri aşağıdaki gibidir:

• Dini içerikli obsesyonlar: Kişi kendi inancına ters düşecek düşünceleri düşünmekten kendini alıkoyamaz. Bu tür genelde dini yoğun yaşayan toplumlarda karşımıza çıkmaktadır.
• Kuşku obsesyonları: Kuşku obsesyonu genelde kontrol kompulsiyonu ile birleşir ve böylece kişi kendini sürekli bir şeyleri kontrol ederken bulur. 
• Düzen ve simetri obsesyonu: Kişi sürekli nesneleri simetrik dizme eğilimindedir. Bu kişiler simetrik olmayan bir dizilim gördüklerinde huzursuz olurlar. Normalde olması gerekenden daha fazla düzeyde düzen takıntıları vardır.
• Cinsel obsesyonlar: Kişinin kendine ve toplumdaki yerine ya da yaşına uygun olmayacak şekilde cinsel düşüncelere sahip olması ve bunları düşünmekten kendini alıkoyamaması halidir.
• Kir obsesyonu: Kir obsesyonu beraberinde temizlik kompulsiyonunu da getirmektedir. Bu durumda kişi sürekli kıyafetlerinin, eşyalarının ya da bedeninin kirleneceği korkusunu yoğun şekilde yaşar ve bu nedenle yoğun bir temizlik dürtüsü duyar. 
• Eşya obsesyonu: Kişi bir nesneye haddinden fazla anlam yükler ve yapacağı her işten önce ona dokunma ya da sürekli yanında taşıma dürtüsü yaşar. Söz konusu eşya yanında olmadığında sürekli kötü şeyler olacağı korkusunu yoğun şekilde yaşar. Burada bireyin bir favori eşyası, rengi ya da sayısı olmasının sağlıklı bir durum olduğu ve bunun obsesyona dönüşmesi için yaşamını kısıtlayacak düzeyde olması gerektiği unutulmamalıdır.

Obsesif kompulsif bozukluk bireyi ve çevresini nasıl etkiler?

Obsesif kompulsif bozukluğa sahip bireylerin sosyal yaşamı, iş hayatı ve insan ilişkileri bundan oldukça olumsuz etkilenmektedir. Bu olumsuz etkiler obsesif kompulsif bozukluğun türüne ve kişinin yaşam tarzına göre değişir ancak genel olarak tüm hayatının kısıtlanacağı su götürmez bir gerçektir. 

Kişi, sürekli zihninde takıntılı düşünceler bulunurken yaşamını sürdürmeye çalışır ve bu durum yaşam kalitesini düşürür. Öyle ki bazen yaptığı aktivitelerden zevk alamamaya başlar, sağlıklı kararlar veremez ve iyi bir dinleyici olması beklenemez. Bu düşüncelerden kurtulmaya çalışarak beynini zorlaması da kişinin hayatını kimi zaman daha çok zorlaştırabilir. 

Obsesif kompulsif bozukluğa sahip bireylerde kronik baş ağrısı görülme olasılığı artar. Bununla birlikte kas ağrılarının, krampların da daha çok yaşandığı ve stres kaynaklı akne oluşumu görüldüğü bilinmektedir.

obsesif kompulsif bozukluk (OKB) yalnızca kişiyi değil çevresinin de olumsuz etkileyebilmektedir. Bu olumsuz etkiler arasında ilişkilerin olumsuz etkilenmesi, işyerinde sorunlar çıkması ya da kompulsiyonlarının hayatını birlikte sürdürdüğü kişilere zorluk çıkarması gibi kısıtlayıcı etkiler vardır.

Obsesif kompulsif bozukluğa sahip bireyler nelere dikkat etmeli?

Obsesif kompulsif bozukluğa sahip bireyler tanı konmasından sonra genellikle takıntılı düşüncelerinden hızla kurtulmaya çalışır ve bu onlarda daha çok strese neden olur. Bu kurtulma çabası ve stres hali içinden çıkılmaz bir kısır döngü oluşturur ve uzun vadede obsesif kompulsif bozukluğun verdiği zararı çokça arttırabilir. 

Bu gibi durumlara engel olmak için bireyin dikkat etmesi gereken bazı hususlar vardır. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

• Öncelikle obsesif kompulsif bozukluk iyileşmesi zaman alan bir hastalıktır. Dolayısıyla obsesif kompulsif bozukluğun etkisiyle oluşan takıntılı düşüncelerden hızlıca kurtulmayı beklemek daha büyük sorunlara yol açacaktır. Bu nedenle profesyonel destek sürecinde sabırlı olunmalıdır.
• Destek sürecinde tetikleyici olabilecek unsurlardan uzak durulmalıdır. 
• Dikkati başka yöne veren hobiler edinilebilir. 
• Fiziksel aktiviteler, yoga, meditasyon ve nefes egzersizleri de bu süreçte yararlı olabilecektir. 

Çevrenizde obsesif kompulsif bozukluğa sahip bireyler var ise ne yapmalısınız?

Obsesif kompulsif bozukluk (OKB) bireyde farklı türlerde ortaya çıkabilir. Dolayısıyla obsesif kompulsif bozukluğa sahip her bireyin farklı takıntıları olabilir. Bu nedenle halk arasında garip karşılanabilecek obsesyon ve kompulsiyonlara sahip bireyler dalga geçilme ya da dışlanma korkusuyla bunu çevresine açıklamaktan çekinebilir. 

Çevrenizden biri size obsesyonundan ya da kompulsiyonundan bahsettiğinde onu yargılamamalısınız. Aynı zamanda küçük düşürücü ve kırıcı ifadeler kullanmamaya dikkat etmelisiniz. 

Profesyonel yardım sürecine başlandığında hızlı bir şekilde obsesyon ve kompulsiyonlarını geride bırakmasını beklememeli; bu süreçte ona elinizden geldiğince destekleyici yaklaşmalısınız. 

Obsesif kompulsif bozukluğun tanısı ve tedavisi nasıl yapılır?

Öncelikle belirtmek gerekir ki obsesif kompulsif bozukluk, laboratuvar ortamında yapılacak herhangi bir test ile teşhis edilemez. Obsesif kompulsif bozukluğun tanısı için hastanın davranışları, düşünceleri ve duyguları obsesif kompulsif bozukluk belirtileri de dikkate alınarak detaylı bir şekilde incelenmelidir. Obsesif kompulsif bozukluk, depresyon ve şizofreni ile benzer belirtiler gösterebildiğinden tanı süreci oldukça hassas ve dikkatli işletilmelidir. 

Obsesif kompulsif bozukluk halk arasında hafife alınabilecek dolayısıyla uzmana başvurmaktan çekinilebilecek psikolojik rahatsızlıklardandır. Ancak bu yaygın düşüncenin aksine obsesif kompulsif bozukluk, kısa vadede kişinin sosyal hayatını zorlaştırırken uzun vadede çok daha büyük olumsuzluklara yol açabilecektir. Bu sebeple obsesif kompulsif bozukluk belirtileri gösteren bireylerin muhakkak bir uzmana danışması gerekir. Psikologofisi bu konuda size yardımcı olmak için alanında uzman psikologları ile her zaman yanınızdadır.

Obsesif kompulsif bozukluk; ilaç tedavisi, psikoterapi (özellikle bilişsel davranışçı terapi) ve ikisinin kombinasyonu ile tedavi edilir. 

İlaç tedavisi: Psikiyatrik ilaçlar, obsesyon ve kompulsiyonların belirtilerinin azalmasına yardımcı olur. Bazı durumlarda hastalığın tekrar etmemesi için tedaviden sonra da ilaç kullanımına karar verilebilir. Belirtmemiz gerekir ki bütün psikolojik rahatsızlıklarda ve tabi Obsesif kompulsif bozuklukta da ilaç kullanımına ancak uzman bir psikiyatr karar verecektir. Obsesif kompulsif bozukluk (OKB) tedavisinde kullanılan ilaçlar genellikle serotonin geri alımını durduran Fluoksetin, Citalopram, Fluvoksamin gibi ilaçlardır.

Psikoterapi: Diğer psikolojik rahatsızlıklarda da olduğu gibi obsesif kompulsif bozuklukta da psikoterapi, hastalığın temelini keşfetme, hastalığa neden olan olumsuz inançları olumluya çevirme açılarından bakıldığında oldukça verimlidir. 

Belirtmemiz gerekir ki psikiyatr tarafından ilaç kullanımına karar verilmesi durumunda bununla beraber psikolog ile de psikoterapi sürecini de başlatmak sürecin sağlıklı yürütülmesi açısından en verimli yöntem olacaktır. 

Obsesif kompulsif bozukluğun tedavisinde bilişsel davranışçı terapi (BDT)

BDT, kişiyi olumsuz etkileyen ve faydasız davranışlarından kurtulmasını amaçlayan psikoterapi türüdür. 

BDT anlayışında kişinin sağlıksız ruh halinin, yaşadığı duygulara yüklediği anlam ve bu anlam karşısında geliştirdiği davranışlardan kaynaklandığına inanılır. Dolayısıyla kişinin BDT sayesinde sağlıksız düşünce ve davranışlarından uzaklaşması amaçlanır. 

Obsesif kompulsif bozukluğun takıntılı düşünce ve bu düşünceler sonucu gerçekleştirilen mantık dışı davranışlar olduğu göz önüne alınırsa; davranışa odaklanan bir psikoterapi türü olan bilişsel davranışçı terapinin obsesif kompulsif bozukluk için en verimli yöntemlerden biri olacağı yadsınamaz bir gerçektir. 

Obsesif kompulsif bozukluk konulu bazı filmler

• Takıntılar, Takıntılar (2017)
• The Aviator (Göklerin Hakimi) (2004)
• 23 Numara (2007)
• Skandal (2003)
• Yatağımdaki Düşman (1991)

Obsesif kompulsif bozukluk konulu bazı kitaplar 

• Takıntılarla Başa Çıkma (Christine Purdon - David A. Clark)
• Sesi Duyulmayan Takıntı -  Obsesif Kompulsif Bozukluk’a Psikanalitik ve Varoluşsal Kuramlarla Bakış (Handan Süreyya Aysun Arıcan - Begüm Ceren Yüksel)
• Bay Endişe: Obsesif Kompulsif Bozukluk Hakkında Bir Hikaye (Pakize Nevin Sütlaş)

Obsesif kompulsif bozukluk hakkında en çok merak edilenler:

Obsesif kompulsif bozukluk hastaları zeki midir? 

• Obsesif kompulsif bozukluk genellikle zeki ve mükemmeliyetçi insanları etkileyen bir psikolojik hastalıktır. Dolayısıyla bu soruya evet cevabını verebiliriz.

Obsesif kompulsif bozukluk tekrar eder mi?

• Genellikle tekrar eden bir hastalıktır. Birey yapabileceği meditasyon, spor, hobi edinmek gibi bazı uygulamalarla ve psikolojik desteğe düzenli olarak devam ederek bu ihtimali düşürebilir.

Obsesif kompulsif bozukluk şizofreniye dönüşür mü?

• Obsesif kompulsif bozukluk hastayı yüksek kaygıya ve depresif ruh haline sürükleyebilir ve bunlar başka hastalıkların tetikleyicisi olabilir. Ancak yine de obsesif kompulsif bozukluğun şizofreniye dönüşeceği söylenemez. 

Obsesif kompulsif bozukluk için ilaç tedavisi şart mıdır? 

• Obsesif kompulsif bozukluk genellikle tedavisi için ilaca başvurulan bir psikolojik hastalıktır. Ancak bu soru kesinlikle kişiye göre cevabı değişen bir sorudur. Buna uzman karar verecektir.