Toksik İlişkiler

Toksik kelimesi günümüzde çok fazla kullanılmaya başlanmıştır. Sözcük anlamına baktığımızda toksik kelimesi zehirli ve zararlı anlamına gelmektedir. Size zarar veren, sizi zehirleyen her şey toksiktir. Bu zararın veya zehrin sadece fiziksel olmasına gerek yoktur. Psikolojik açıdan da bu zarara maruz kalabiliriz ve bunun da en büyük sebebi ilişkilerin toksik olmasıdır. 

Toksik İlişki Nedir?

Bir ilişkide karşılıklı olarak partnerlerin birbirlerinden ve ilişkilerinden beklentileri vardır. Her birey ilişkisinin onu daha iyi yerlere taşımasını, hayatını olumlu yönde etkilemesini, sırtını yaslayacak şekilde güven verici olmasını ve mutlu etmesini ister. Kendisi bunun için uğraşır ve karşı taraftan da bu açıdan beklentisi olur. 

Sağlıklı ilişki, kişiyi mutlu eden, başarılarına katkıda bulunan ve hayatı kolaylaştıran ilişkilerdir. Fakat her ilişki beklentileri karşılamaz. Bazı ilişkiler partnerlerin ikisini veya birini olumsuz yönde etkiler ve bireye zarar verir. Birey, ilişki içerisinde mutsuzdur, kendini değersiz hisseder ve bu ilişki hayatının her alanını kötü yönde etkiler. İşte bu ilişkiler toksik ilişkilerdir. 

İlişkinin kişiyi yukarı taşıması beklenirken toksik ilişki kişiyi ve hayatını her açıdan aşağı çeker. Toksiklik, aile, arkadaşlık vs. her türlü ilişkilerde görülebilmektedir.

Toksik ilişki, günümüzde de çok fazla var olan bir sorundur. Kişinin kendi benliğini korumakta zorlandığı, kendini sürekli karşı tarafın değer yargılarıyla yargılarken bulduğu ve sürekli olarak karşısındaki kişiyi memnun etmeye çalıştığı bir ilişki türüdür. 

Toksik ilişki, zehirli ilişki olarak da anılmaktadır. Birey, bu ilişki içerisinde sürekli olarak zehirlenir. Kişiyi fiziksel veya psikolojik açıdan zorlar ve kişinin mental sağlığına zarar verir. 

Sürekli yaptıklarından dolayı eleştirilir, aşağılanır ve suçlanır. Kişinin zamanla kendine olan güveni azalmaya başlar ve kendine verdiği değer azalır, kişi kendini sevmemeye başlar. Karşısındaki kişi tarafından anlaşılmadığını, ihmal edildiğini, sevilmediğini, düşünülmediğini, desteklenmediğini veya saldırıya uğradığını düşünür.

Toksik İlişki Belirtileri

Toksik ilişki içerisinde iseniz bunu çoğu zaman fark etmezsiniz, üçüncü bir göz tarafından uyarılır veya ilişki bittiğinde fark edersiniz. İlişki içerisinde olumsuz davranışlara karşılık karşı tarafın sevme şeklinin böyle olduğunu düşünür, onu koşulsuz sevme zorunluluğu hisseder ve ilişkiye devam edersiniz. 

Her ne kadar zor olsa da toksik ilişki içerisinde olduğunuzu anlamanın bazı ipuçları olabilir. Peki, ilişkinin toksik olduğunu nasıl anlarsınız?

• İlişki içerisinde gün içinde yaptığınız eylemler, dış görünüşünüz, söylediğiniz sözler vs. herhangi bir açıdan eleştiriliyor veya aşağılanıyorsanız,
• Aldığınız kararlarda, yaptığınız işlerde karşı taraf size destek vermiyor ve yanınızda olmuyorsa,
• Sürekli olarak karşı taraf için fedakarlık yapıyorsanız ve buna karşın karşı taraf daha fazlasını istiyorsa,
• Karşınızdaki kişi tarafından anlaşılmadığınızı ve duygularınızın önemsenmediğini düşünüyorsanız ve karşı taraf sizi kırmaktan çekinmiyorsa,
• Size ve kararlarınıza saygı duymayıp sınırlarınızı ihlal etmeye çalışıyorsa,
• Kıskançlık adı altında her davranışınıza, kararınıza ve seçimlerinize karışıyor, aile, arkadaş gibi sosyal çevrenizle görüşmenizi engelliyorsa,
• Fiziksel, mental ya da sözlü olarak tacize, şiddete, istismara ve zorbalığa maruz kalıyorsanız,
• Karşı tarafla iletişiminizde sorunlar oluyorsa, tartışmalarda ve kavgalarda sürekli olarak öfkeye veya suçlanmaya maruz kalıyorsanız,

Toksik ilişki içerisinde olma ihtimaliniz yüksektir. İlişki içerisinde karşınızdaki insanı hep daha iyi hissettirmek için uğraşırsınız. Onun davranışlarının sebebinin kendiniz olduğunu düşünür ve bunu düzeltmek için sürekli bir uğraş verirsiniz. 

Fakat bu uğraşınız görülmez, karşı tarafın empati yeteneği yoktur, duygu ve düşüncelerinizi anlamaz ve umursamaz. Bunun sonucunda kendinizi gün sonunda o kişiyi iyi hissettiremediğiniz için suçlarken bulursunuz ve kendinizi yetersiz hissedersiniz. 

Bütün bunlar ve toksik ilişki sonucunda çok ciddi sorunlarla karşılaşabilirsiniz. Kendinize olan değeriniz, özgüveniniz aşırı derecede zarar görebilir. Fiziksel ve ruhsal açıdan çok fazla yıpranabilirsiniz.

İlişkilerde Toksikliğe Neden Olan Davranışlar

Toksik ilişkiler bireylerin kişilik özelliklerinin ve bazı davranışlarının sonucunda ortaya çıkar. Birey, sahip olduğu özellikler ve eylemde bulunduğu davranışlar nedeniyle toksikleşir. Toksikliğe neden olan davranışlar ve toksik insanların özelliklerinin bazıları şöyle sıralanabilir: 

• Başkalarını sürekli olarak eleştirir ve yargılarlar. Bir ilişkinin en önemli noktası saygıdır. Karşılıklı iki tarafın da birbirlerine saygılı olması gerekmektedir. Toksik insanlar, başkalarının kararlarına ve seçimlerine saygı duymaz, aksine onları eleştirir, aşağılar ve yargılarlar.
• Bencillerdir. Bencil olmak, toksikleşmekte en büyük etkenlerdendir. Kendi hayatını önceye koymak her insanın yapması gereken bir eylemdir. Ama bencil insanlar sadece kendini düşünür, karşısındaki insanın ne hissettiği ve ne düşündüğüyle ilgilenmezler. Bu da ilişkilerinde karşı tarafın kendini değersiz ve önemsiz hissetmesine neden olur.
• Karşı tarafı dinlememek. Toksik insanlar genel olarak iyi bir dinleyici değillerdir, karşı tarafın sorunlarıyla ilgilenmez, onların duygu ve düşüncelerini anlamaya çalışmazlar. Sürekli olarak kendi konuşsun ve kendi sorunlarıyla ilgilenilsin isterler.
• Sürekli kendini haklı görmek ve özür dilememek. Toksik kişiler, tartışmalarda karşı taraf açısından düşünmez ve empati yapmayı bilmezler. Her sorunda veya fikir ayrılığında kendi haklılığını savunur, karşı tarafın haklı olma ihtimalini kabul etmezler. Karşı taraf haklı olsa dahi veya karşı tarafı üzecek, kıracak bir davranışları olsa dahi özür dileyemez, dilemezler.
• Kıskançlık. Bakıldığı zaman kıskançlık da doğal bir duygudur. Fakat her duygu gerektiği kadar yaşandığında sağlıklıdır. Kişi, gereğinden fazla ve takıntılı bir şekilde kıskançlık duyuyorsa bu da bir süre sonra toksikliğe dönüşecektir. Karşı tarafın hayatına sürekli müdahalede bulunmaya başlayacaktır. İleri boyutlara geldiğinde karşı tarafın çevresiyle iletişimini kesmesini dahi isteyebilmektedirler. Sadece bu açıdan değil ilişki içerisinde olduğu bireylerin başarısını, mutlu olmasını da kıskanırlar.
• İntikam alma dürtüsü. Bu bireyler birisi tarafından sinirlendiğinde veya kırıldığında bunu söylemek yerine kin tutar ve aynı şekilde karşılık vermeye çalışırlar. Bu, iki tarafa da oldukça zarar verir ve iki tarafın da yıpranmasına neden olur.
• Yalan söylemek. Bu bireyler, karşı tarafı suçlu hissettirmek, karşı tarafın kendine ilgi duyması vs. birçok sebepten yalan söyleyebilir ve bundan da hiç çekinmezler.
• Güvensizlik. İlişkilerde güven, o ilişkinin devamı için gereklidir. Güven duyulmayan bir ilişkide sürekli olarak kontrol etme dürtüsü olur ve kişi sürekli olarak endişe verici düşüncelerle uğraşır, kafasında senaryo kurar. Bu da karşı tarafa toksik davranışlarda bulunmasına sebebiyet verir.

Toksik İlişkiler ve Manipülasyon

Toksik ilişki içerisindeki bireyler çok fazla manipülasyona maruz kalmaktadır. Hatta birey, bu manipülasyon sayesinde karşı tarafın toksik davranışlarını fark edemez ve ilişkiyi bitiremez. Manipülasyon, duygusal bir istismardır ve toksik insanların devamlı olarak sığındığı bir limandır. 

Örneğin, kişi üzgün olduğunu ve karşı tarafa kırıldığını dile getirdiğinde karşı taraf bunu kabul etmez ve “Fazla abartıyorsun.”, “Çok duygusalsın.”, “Ben de sana çok kırıldım.” tarzında duygusal yönden manipüle edilir. 

Toksik birey, tartışmalarda, kavgalarda veya hatalı olduğu durumlarda manipülasyona başvurur, karşı tarafı manipüle eder. Karşısındaki kişinin en başta özgüveni ile oynanır. Uğradığı manipülasyonlar sonucunda kişi hem toksikliğe maruz kalır, hem de içerisinde bulunduğu durumu fark edemez. Yani manipülasyon, toksik insanların en büyük silahıdır ve karşı tarafı oldukça yıpratır, duygusal ve mental açıdan tüketir.

Toksik Ebeveyn İlişkisi

Her ebeveyn çocuğunun iyi olmasını, ona zarar gelmemesini ister ve her koşulda çocuğunu sever. Her ne kadar böyle olsa da bazen bilinçli olarak, çoğu zaman ise bilmeden çocuklarının üzerinde zarar verici ve psikolojilerini zedeleyici davranışları olabilir. 

Örneğin ailelerin çocuğa dayattığı “Sınavını geçersen seni seveceğim.”, “Bir daha yalan söylersen seni sevmeyeceğim.” gibi sevgisini koşula bağlayan cümleler çocuk üzerinde zararlı etkiler bırakır. Zamanla çocuk sevilmediğini hisseder. Genç erişkin ve yetişkinlik zamanlarında kendini değersiz görmeye başlar. 

Sürekli çocuğun üstünde baskı kurmaya çalışan ebeveynler de toksik ebeveyn olarak nitelendirebilir. Çocuğunun ayrı bir birey olduğunu kabullenmeyip kendi kurallarına göre çocuğu yargılar ve çocuk üstünde otorite kurmaya çalışırlar. Bu davranışlar da çocuğun mental sağlığı açısından risk faktörüdür.

Aşırı endişeli ebeveynler de çocuk psikolojisi açısından zararlı olabilmektedir. Ebeveyn, aşırı evham yapar ve sürekli çocuğunu kontrol etme eğilimindedir. Çocuğun sürekli olarak kendi etrafında olmasını isterler. Bu tarz davranışlar da çocuk üzerine toksik etkili olabilmektedir.

Bunlar gibi aslında çocuğa zarar verebileceğinin farkında olmadan ebeveynler toksikleşebilmektedir. Toksik ebeveyn ilişkileri çocuğun yetişkinlik döneminde değersizlik hissi, özgüven düşüklüğü, suçluluk psikolojisi ve asosyallik gibi ruh sağlığı açısından birçok sıkıntılara sebep olabilmektedir.

Toksik Arkadaşlık İlişkileri

Arkadaşlık ilişkilerinden bazı beklentileriniz vardır. Kararlarınızda size saygı duymasını ve desteklemesini, sorunlarınızda yanınızda olmasını ve bu ilişkinin size iyi hissettirmesini istersiniz. Gerçek arkadaşlık ilişkisi bu şekilde olmalıdır. Fakat bazı arkadaşlıklar size fayda sağlamaz, aksine zarar verir ve kötü hissetmenize neden olur. İşte size zarar veren bu arkadaşlıklar toksik arkadaşlıktır. 

Arkadaş olduğunuz birey, sorunlarınızda, kararlarınızda veya eylemlerinizde sürekli olarak karşılaştırma yapıyorsa ve başarılarınızdan, iyi yerlere gelmenizden kıskançlık duyuyorsa bunlar en büyük toksiklik belirtileridir. 

Arkadaşınızla vakit geçirmek size iyi hissettirmez, tam tersi şekilde mutsuz hissedersiniz ve görüşmekten kaçınırsınız. Kendinizi yetersiz hissetmenize neden olurlar. Herhangi bir konuda daha iyi olmanız size kötü hissettirir ve başarılarınızı paylaşamazsınız. 

Arkadaşlarınızın size destek olması, sizin başarılarınızla sevinmesi ve sizinle gurur duyması gerekir. Sağlıklı arkadaşlık sizi taht sahibi edebilecekken toksik arkadaşlık hayatınızın yokuş aşağı gitmesine neden olacaktır. 

İkili İlişkilerde Toksiklik

Toksik ilişki kavramı daha çok ikili ilişkilerde duyduğumuz bir kavramdır. Her ne kadar her türlü ilişki toksik olabilse de günlük hayatımızda daha çok bu şekilde karşımıza çıkmaktadır. İkili ilişkilerde araya sevgi ve aşk gibi güçlü duygular da girdiği için ilişkinin toksikliği çok daha zor fark edilmektedir. 

Kişi, karşısındakinin sevgisini bu şekilde gösterdiği düşüncesine inanıyor ve bu şekilde ilişkiye devam ediyor.

Hayatınıza aldığınız kişi bir eş adayıdır ve o kişiyle geri kalan hayatınızı paylaşırsınız. Hayatınızda size eşlik edecek insanın size destek olmasını, kararlarınıza ve sınırlarınıza saygı duymasını ve sizi daha iyi yerlere taşımasını istersiniz. Fakat toksik ilişki size bunların tam tersini sunar. Her açıdan size zarar verir ve hayatınızı olumsuz etkiler.

İkili ilişkilerde toksiklik bireyde ciddi travma yaratabilmektedir. Özellikle bu süreçte kişinin sürekli olarak çaba göstermesi, fedakarlık yapması, kırıcı sözlere ve davranışlara maruz kalması kişiyi psikolojik açıdan oldukça yıpratabilmektedir ve bazı ruh sağlığı sıkıntılarına yol açabilmektedir. 

Toksik ilişkiler sonucunda depresyon, anksiyete, güven problemleri, suçluluk psikolojisi vs. gibi birçok sıkıntı ortaya çıkabilmektedir. 

İkili ilişkilerde toksiklik ile ilgili daha detaylı bilgiye sahip olmak isterseniz sizi ‘Günümüz İlişkilerinde Üç Yeni Kavram: Love bombing, Gaslighting ve Ghosting’ adlı yazımızı da okumaya davet ediyoruz. 

Toksik İlişkiler ve Psikoterapi

Toksik ilişkiden kurtulmanın ilk ve en temel adımı toksik ilişki içerisinde bulunulduğunu fark etmektir. Psikoterapi ile ilk amaç da bunu fark ettirmektir. Kişiye toksik bir ilişki içerisinde olduğu fark ettirilip bu ilişkinin ona zarar verdiğinin anlaşılması hedeflenir. 

Peki, toksik ilişkiyi düzeltmek mümkün müdür? Toksik kişi genellikle kendisinin toksik olduğunun farkında değildir ve bunu kabul etmez. Bu tür ilişkilerde çoğunlukla düzelme gözlenmez. Ama eğer kişi toksik olduğunun farkında ise ve bunu düzeltmek istiyorsa o zaman düzelme için ümit vardır diyebiliriz. Özellikle ikili ilişkiler için çift terapisi seçeneğine başvurulmaktadır ve çift terapisi gün geçtikçe daha fazla önem kazanmaktadır.

Bunun dışında eğer aile, arkadaşlık, eş vs. herhangi bir ilişkinizin size zarar verdiğini düşünüyorsanız toksik bir ilişkiye sahip olma ihtimalinizi gözden geçirin. 

Eğer kendi başınıza bu ilişkiyi sonlandırmak konusunda veya bitmiş ilişki sonrasında zorlanıyorsanız psikolojik destek seçeneğini göz ardı etmeyin.