Odipus Kompleksi Nedir?

Psikanalitik Kuramının geliştirici ve psikanalizin kurucusu olarak bilinen Sigmund Freud’un; bunların yanında psikolojiye başka birçok katkısı daha bulunmaktadır. 

Bu katkılarından bir tanesi de öne sürdüğü Odipus Kompleksi kavramıdır. Özünü yunan mitlerinden alan Odipus Kompleksi ismi, bilinçsizce babasını öldüren ve annesi ile evlenen bir çocuğun hikayesinden ilham almaktadır. 

Her çocuk; ebeveynlerine karşı yoğun bir sevgi duyar ve onlara derin bir bağ ile bağlıdır. Bu duygular; saf bir sevgi, muhtaçlık ve doğuştan gelen bir bağdan ileri gelmektedir. Ancak bazı çocuklarda bu duygular; arzu, sahiplenme ve ilgi halini almaktadır. 

Bilinçsizce ve istem dışı olarak bu duyguları geliştiren çocukta, yine aynı şekilde bilinçsiz olarak; kendisi ile aynı cinsiyetteki ebeveynine karşı da kıskançlık ve rekabet duyguları gelişir.

Erkek çocuklarda Odipus Kompleksi olarak isimlendirilen bu hal ve hareketler, kız çocuklarında ise Elektra Kompleksi olarak isimlendirilmektedir. Bu iki kavram birlikte ele alınarak ‘Odipal Karmaşa’ ismi altında birleştirilmektedir. Bununla birlikte literatürde Odipal Karmaşadan ziyade Odipus Kompleksi adı karşımıza çıkmaktadır. 

3-6 yaş aralığındaki çocuklarda görülen bu kompleksi; karşı cins ebeveyne duyulan bilinçsiz ve istem dışı arzu ile aynı cins ebeveyne karşı duyulan kıskançlık olarak tanımlamamız mümkündür. 

Freud’un Psikanalitik Teorisi ve Odipus Kompleksi 

Freud; psikanalitik kuramını geliştirmesi ile psikolojiye oldukça önemli bir katkıda bulunmuş ve bu yönüyle psikoloji ile ilgilenen düşünürler arasında ön plana çıkan kişilerden olmuştur. Odipus Kompleksi ise Freud’un psikanaliz kuramının bir parçasıdır. Bu açıdan, Odipus Kompleksinin doğru anlaşılması için psikanaliz teorisinin anlaşılması oldukça önemlidir. 

Kısaca açıklayacak olursak psikanaliz teorisi; serbest çağrışım ve rüya yorumlama başta olmak üzere birtakım teknikler kullanılarak hasta bireyin zihnindeki ve bilinçdışındaki etkileşimlerin araştırılması ile korku ve çatışmaları bilince getirip, bunların yol açtığı zihinsel hastalıkların iyileştirilmesini konu alır. 

Temelde psikolojik rahatsızlıkların, bilinçaltında bastırılan ve çözümlenemeyen korku ile çatışmaların bir sonucu olarak ortaya çıktığını savunan psikanaliz kuramı; çözümü bu bilinçdışı korku ve çatışmaların, öncelikle bilince getirilerek çözümlenmesinde arar. 

Odipus Kompleksi de psikanaliz kuramın bir parçası olarak Freud tarafından geliştirilen bir kavram olup, bu iki kavram birleştirilirse, odipus kompleksinin de yetişkinlikte bazı psikolojik sorunlara ve olumsuz yansımalara neden olan bilinçaltı çatışmalardan biri olabileceği düşünülmektedir. 

Çocuklarda Odipus Kompleksinin Belirtileri Neler?

3-6 yaş aralığındaki çocuklarda gözlemlenen Odipus Kompleksi belli bazı belirtiler ile kendini göstermektedir. 

Ancak belirtelim ki bu davranışlar, her çocukta belirli zamanlarda ve ufak dozlarda gözlemlenmektedir. Bu davranışları Odipus Kompleksinin belirtileri haline getiren ise; 3-6 yaş aralığında sürekli ve yoğun hal almalarıdır. Bu belirtileri şöyle sıralayabiliriz:

• Çocuğun, karşı cins ebeveynine karşı sürekli yakınlık ve temas kurma arayışı içerisinde olması.
• Çocuğun, ebeveynleri arasındaki yakınlık ve etkileşime karşı aşırı öfkeli reaksiyonlar göstermesi ve fazla müdahaleci olması.
• Çocuğun, karşı cinsteki ebeveynine aşırı ilgili ve sevgi dolu davranırken aynı cinsteki ebeveynine karşı öfkeli ve mesafeli bir yaklaşım sergilemesi.
• Çocuğun karşı cins ebeveyni ile, aynı cinsten ebeveyni olmadan uyuma isteği ve genel olarak birlikte vakit geçirme arzusu.
• Çocuğun, karşı cinsteki ebeveynini daha çok sevdiğine dair ve aynı cinsteki ebeveynini sevmediğine dair cümleleri.
• Çocuğun karşı cinsteki ebeveyni ile evlenmek istediğini söylemesi ve bu nedenle aynı cinsteki ebeveynini taklit etme güdüsünde olması.

Odipus Kompleksi ve Psikoseksüel Gelişim Evreleri

Psikanalitik kuramın kurucusu olan Freud’a göre her insan, doğumundan itibaren bir dizi aşamadan geçer ve böylece psikoseksüel gelişim evresini tamamlar. 

Aynı zamanda her sağlıklı çocuğun tamamlaması gereken bir gelişim süreci olan psikoseksüel gelişim, çocuğun aynı cinsteki ebeveyni ile özdeşleşmesini getirir. Bu gelişim evresi; oral aşama, anal aşama, fallik aşama, latent aşama ve genital aşaması olmak üzere 5 aşamadan oluşur. 

• Oral aşama: Doğum ile 18 ay arası dönemi kapsayan bu aşama, ağız yolu ile haz duygusunu bağdaştırır. Çocukların annesinin memesinden beslenmekten ve nesneleri ağız yolu ile keşfetmekten zevk almasını ifade eden aşamadır. 
• Anal aşama: 18 ay ile 3 yaş arası dönemi içine alan bu aşama anüs merkezli hazzı baz alan ve çocukların tuvalete çıkmak ile dışkılamaktan zevk aldığı dönemi ifade eder. 
• Fallik aşama: 3 yaş ile 6 yaş arası dönemi kapsayan fallik evre, çocukta libidonun cinsel organlar üzerine yoğunlaştığı aşamayı ifade eder. 
• Latent aşaması: 6 yaş ile 12 yaş arası dönemi içine alan latent aşaması, çocukların ailesi dışındaki yaşıtları ve diğer kişiler ile etkileşim kurmaya başladığı ve sosyalleştiği evreyi ifade eder. 
• Genital aşama: 12 yaştan başlayarak yetişkinliğe kadar olan dönemi ifade eden genital aşama psikoseksüel gelişimin son aşamasıdır. Bu aşamada kişi, aktif bir cinsel çekim ile libidoya sahip olur. 

Odipus kompleksi ise fallik aşama ile yakından ilişkili olan ve bu aşamada gelişim gösteren bir durumdur. Çocuğun kendi bedenini keşfettiği ve aynı zamanda ebeveynlerinin bedenlerine karşı da merak duygusu ile bağlantılı olarak ilgi, kıskançlık, arzu gibi duygular geliştirdiği bu evre aynı zamanda birçok çocuğun bunlara bağlı olarak, odipus kompleksi geliştirdiği evredir. 

Odipus Kompleksi Nasıl Anlaşılır?

Odipus kompleksi günlük hayatta bazı yansımalar ve davranışlar ile kendini gösterecektir. 

Odipal kompleksine sahip olan bir çocukta günlük hayatta özellikle; aynı cinsteki ebeveyninin davranışlarını taklit ederek karşı cinsteki ebeveyninin onayını almak için çabaladığını, karşı cinsteki ebeveyni ile oldukça sevgi dolu ve uzun saatler vakit geçirerek, aynı cinsteki ebeveynini kıskandığını ve vakit geçirmekten kaçındığını gözlemleriz. 

Bunun yanında karşı cinsteki ebeveyni ile evlenmek istemesi, aynı cinsteki ebeveynine karşı nefret söylemleri gibi bazı sözleri ve konuşmaları ile de çocuk; odipus kompleksinin yansımalarını gösterebilecektir. 

Aynı zamanda odipus kompleksine sahip olan çocuğun kardeşinin olması durumunda da bu kompleksin kardeşe karşı bazı rekabet ve kıskançlık yansımaları bulunacaktır.

Aile Dinamiklerinin Cinsiyet Rolleri Üzerinde Etkileri Nelerdir?

Toplumsal cinsiyet rolleri; toplum tarafından, cinsiyetlere özel olarak belirlenen beklenti ve rolleri ifade eder. 

Birçok farklı etmenin etkisi ile ortaya çıkan toplumsal cinsiyet rolleri cinsiyetlere özgülenmiş geleneksel davranışları ve beklentileri kapsamaktadır. 

Toplumsal cinsiyet rollerinin ortaya çıkmasında etkili olan en önemli etmenler; geleneksel ve kültürel yapı, medya ve dijital dünya, aile, okul ve çevre gibi faktörlerdir. 

Bunların içinde aile ve aile dinamikleri ise özellikle çocuklarda toplumsal cinsiyet rollerinin gelişmesinde oldukça büyük bir etkiye sahiptir. 

Aile tarafından çocuklara verilen görevler, giydirilen kıyafetler, söylenen sözler çocuktaki cinsiyet bilincinin ortaya çıkmasında oldukça etkilidir. 

Bunun yanında çocuğa anlatılan masalların dahi toplumsal cinsiyet rollerinde çok büyük bir role sahip olduğunu söylememiz gerekir. 

Öyle ki günümüzde çocuklara anlatılan birçok masalda erkekler kahraman, kadınlar ise kurtarılmayı bekleyen ve erkeğe muhtaç olan bir prenses rolündedir. Dolayısıyla ailenin, çocuğuna bilinçli yaklaşması, bir ailede hem erkek hem kız çocuk olması durumunda verilen görevlere ve söylenen sözlere özen göstermesi önemlidir. 

Burada ayrıca; kız çocuklarının her zaman bir erkeğe ihtiyaç duyan ve prenses bir role bürüneceği; erkek çocuklarının ise her zaman bir kadının kahramanı olacağı ve şövalye rolüne bürüneceği bir yaşamın özgülenmemesine dikkat edilmesi gerekecektir.