Mükemmeliyetçilik

‘Olacaksa tam olsun.’ cümlesinin aslında sandığınız kadar masum bir cümle olmadığını söylesek ne derdiniz? Mükemmeliyetçiliğin en sık görülen cümle kalıplarından biri olan bu cümleyi siz de günlük hayatınızda sıklıkla kullanıyorsanız yazımıza göz atmanızı ve hayatınıza uzaktan bakmayı bir denemenizi öneriyoruz. İyi okumalar. 

Mükemmeliyetçilik Nedir? 

Mükemmeliyetçilik, son zamanlarda özellikle de iş ve okul alanında oldukça kullanılmaya başlanmış bir terimdir. Mükemmeliyetçilik, kişinin kendisi için çok yüksek beklentileri olması, bu beklentilerin gerçekleşmesi için çok fazla çaba göstermesi şeklinde ilerleyen bir kusursuzluğu arama yoludur denilebilir. 

Bireyler arasında mükemmeliyetçi olma arzusu farklı alanlarda kendini göstermektedir. Bazı bireyler kendisinin mükemmele ulaşmasını ister ve bu yönde beklentilerini yüksek tutarlar. Bazı bireyler ise farklı insanlar ve sosyal çevre konusunda mükemmeliyetçidir, başkalarına değer vermek için onların kusursuz olmasını ister. Bazıları ise bazı alanlarda mükemmeliyetçidir. 

Örneğin, bir insan işi konusunda en iyisi olmak ve hata yapmamak adına hayatında tamamen işine odaklanır; veya başka bir insan dış görünüşü konusunda mükemmeliyetçidir, dış görünüşünün kusursuz olması için çaba gösterir.

Mükemmeliyetçi insanlar, mükemmel olmak adına gösterdikleri çaba ile beraber stres, kaygı, anksiyete gibi durumları da beraberinde yaşarlar. Kendilerinden beklentileri çok fazladır ve bu beklentileri gerçekleşmediği zaman kendilerine çok fazla yüklenirler. Herhangi bir hatayı kabul etmezler, kendilerinde kusur bulurlar ve başarılarını görmezler, başarısızlıklarına odaklanırlar. 

Bu süreçte de başarısız olmamak ve mükemmel olmak adına sürekli bir korku ve endişe duyarlar.

Mükemmeliyetçilik Kötü Müdür? 

Mükemmeliyetçi olmak ve başarı odaklı olmak genellikle aynı şey sanılmaktadır fakat ikisi birbirinden oldukça farklıdır. Başarıya ulaşmaya çalışmak, başarılı olmak istemek oldukça sağlıklı bir durumdur ve kişinin yükselmesine, başarılarına ulaşmasına katkısı yüksektir. 

Başarı yolunda yapılan hatalardan ders alınır, her seferinde başarıya bir adım daha yaklaşılır. Mükemmeliyetçilik ise bu durumun ekstra halidir. Başarı yolunda hata kabul edilmez, hata yaptığında birey kendisini eksik hisseder. 

Mükemmeliyetçilik, aslına bakıldığında bireyin kendisi adına kusursuz olma isteği olduğu için sağlıklı şekilde ve az bir miktarda bireylerde bulunması olumlu sonuçlar verebilir. 

Özellikle bireylerin işinde mükemmeliyetçi olması işinde yükselebilmesine ve iyi yerlere gelebilmesine zemin hazırlayabilmektedir. Ama olumlu etkilerini alabilmek için kişinin kendine karşı acımasız davranmaması da gerekmektedir. 

Mükemmeliyetçi bireyler ise çoğu zaman bu sağlıklı ve gereken sınırı aşmış, kendilerine zalim davranma evresine çoktan geçmiştir. Bu yüzden mükemmeliyetçilik genellikle sıkıntılı durumlara yol açar, bireyin hayatını, ruh sağlığını olumsuz yönde etkiler ve çoğu zaman yüksek kaygı yaşamasına neden olur.

Mükemmeliyetçilik Neden Olur? 

Her ruhsal sıkıntı gibi mükemmeliyetçilik için de altta yatan birden fazla neden olabilir ya da bilinçaltından bağımsız olarak sebepsiz yere de görülebilir. Fakat bilinçaltı veya yaşanılan sıkıntılar nedeniyle mükemmeliyetçilik oluşma ihtimali ve görülme sıklığı daha fazladır. 

Bireyin gelişme ve olgunlaşma evresinde yaşadığı her zorluk, sıkıntı ya da maruz kaldığı davranışların bireyin mentaline etkisi oldukça büyüktür, mükemmeliyetçilik de dahil olmak üzere birçok psikolojik sıkıntıya yatkınlığı artırmakta ve görülmesine zemin hazırlamaktadır.

Mükemmeliyetçi olma konusunda ilk ve en sık neden çocuğun yetişmiş olduğu aile ve çevresindeki insanlardır. Bir ailenin çocuğunu mükemmeliyetçi bir şekilde yetiştirmeye çalışması, çocuğunun kusursuz olmasını istemesi, çocuğunun hatalarını ve başarısızlıklarını kabul etmeyip çocuğa karşı suçlayıcı tavırlarda bulunulması ya da ceza verilmesi gibi durumlarda çocuğun zihninde başarısızlık ve hata yapmak bir kusur gibi görünecektir. 

Başarısızlıklarına odaklanıp kendini yetersiz hissedecek, kendinin veya hayatının herhangi bir alanında kusura yer vermeyecek, kusursuzluğu arayacaktır. Yetişkinlik döneminde de bu mükemmeliyetçi davranışlar görülecek, kişinin gündelik hayatını, sosyal çevresini, meşgul olduğu iş hayatını vs. olumsuz yönde etkileyecektir.  

Bir çocuğa sevgi ya da ilgi göstermeyi sadece çocuk bir başarıya ulaştığında ödül olarak gösteren aileler de çocuklarının ileride mükemmeliyetçi bir birey olmasına zemin hazırlamaktadırlar. Birey, başarılı olduğu müddetçe değer verilmeyi hak ettiğini düşünecek, hata yapmayı ve başarısızlığı kabul etmeyecektir. 

Bunlar dışında çocukluk çağında maruz kalınan travmalar ve güvenli bağlanma yaşayamayan çocuklar da yetişkinlik dönemlerinde mükemmeliyetçi olma eğilimi gösterirler. Yani mükemmeliyetçilik belirli sebepler üzerinden oluşmaz, zemin hazırlayıcı faktörler bulunur. 

En sık nedenleri yukarıda belirttiğimiz özellikle çocukluk çağının geçtiği aile ortamı mükemmeliyetçi bir birey olma yolunda baş yapıttır.

Mükemmeliyetçilik Belirtileri

Mükemmeliyetçi olmak beraberinde birden fazla belirti de getirir. Günlük yaşantınız, fiziksel özellikleriniz, ruh sağlığınız, davranışlarınız üzerinden kendini açığa vurur. Mükemmeliyetçi olsanız dahi bunun farkına varmamış olabilirsiniz. Bu belirtiler farkına varmanızda size yardımcı olacaktır. 

Eğer siz de mükemmeliyetçi olduğunuzdan şüphe ediyorsanız belirti gösterip göstermediğinize bakabilirsiniz.

• Mükemmeliyetçi insanlar, hata yaptıklarında kendilerine çok fazla yüklenirler ve acımasız davranırlar. Hata yapmayı bir kusur olarak görürler. 
• Mükemmeli seçmek için ikilemde kaldıkları zaman bu bireyler oldukça zorlanır, kararsız kalırlar ve sürekli olarak seçememe durumu hakimdir.
• Yaptıkları veya yapmakta oldukları işlerden tatmin olmazlar.
• Kendilerini başarısız ve eksik yönlerine göre tanımlarlar, başarılarına odaklanmazlar. Kendilerini herhangi bir konuda yeterli görmezler, sürekli kendilerini eleştirme eğilimindedirler.
• Bu mükemmel olma arzusu kişinin dış görünüşü içinde geçerli olabilir. Birey, kendini aç bırakmak gibi yöntemlere başvurabilir ve bu durum bir takım rahatsızlıklarla kendini gösterir. Özellikle kadın bireylerde olan mükemmel ve kusursuz görünme arzusu, ilk başta anoreksiya olmak üzere sağlıklarında sıkıntıya yol açmaktadır.
• Mükemmeliyetçi olmak fiziksel semptom da gösterebilir. Stres kaynaklı olan mide rahatsızlıkları(reflü, karın ağrısı, kusma…), migren ve huzursuzluk gibi sorunlar görülebilir. Vücudun strese karşı göstermiş olduğu bir tepkidir. 
• Mükemmeliyetçi insanlar, yapmakta olduğu eylemi çok detaylı bir şekilde ve tam anlamıyla bitirmek ister. Bu durum da bir işi bitirmek için diğer insanlardan daha fazla zaman gerektirir. Yani bir eylemi yapabilmek adına süre konusunda sıkıntı çekebilirler. 

Herkes hayatının bir döneminde bu belirtileri gösterebilir ve bu sıkıntılarla baş başa kalabilir. Fakat dönem içindeki sorumluluklar, sıkıntılar düzeldiğinde bu belirtiler de gerileyecek ve kalmayacaktır. Mükemmeliyetçi insanlarda ise bu belirtiler artık yaşamının birer parçasıdır, günlük rutinlerinde sık sık bu sıkıntılarla karşı karşıya gelirler. 

Mükemmeliyetçilik ve Anksiyete

Mükemmeliyetçi birey, kendisi için çok fazla beklentiye girecektir, hatta bazen gerçekleşmesi mümkün olmayan hedefler koyacaktır. Bu hedef ve beklentiler bireyin hayatının odak noktası haline gelecektir. 

Beklenti ve hedeflerin zorluğu ile karşılaşan birey, başarısız olma korkusu ve endişesi ile yüz yüze gelecektir. Hata yapmaktan ve başarısız olmaktan korkan birey, mükemmel olma arzusu ile de beraber oldukça büyük kaygı ve korku sahibi olacaktır. Bu hissedilen kaygı, normal bir duygu olan kaygıdan biraz daha ağır hissedilecektir ve birey için tehlike arz edebilmektedir. 

Bu kaygı, sağlıksız bir duruma geldiği zaman artık birey için zararlı bir hale gelmiş demektir. Bu durum bireyde yeni fobilere ve anksiyeteye neden olmaktadır. 

Mükemmeliyetçilik beraberinde kaygıyı, yoğun kaygı da beraberinde anksiyeteyi getirmektedir. 

Mükemmeliyetçilik Nelere Yol Açar? 

Mükemmeliyetçi olmak, kişinin hayatına, ilişkilerine, kişiliğine birçok etkide bulunur. Bazen kişinin gündelik hayatını bir yönden etkilerken bazense her yönden etkileyebilir. Genellikle bu etki olumsuz yöndedir. Peki, mükemmeliyetçilik hayatınızda nelere neden olabilir? 

• Başarısızlık korkusu nedeniyle yeni bir işe adım atmak, bir girişimde bulunmak bir süre sonra oldukça zorlaşır ve yeni bir işe başlamazsınız, başlasanız bile bitirmekte güçlük çekersiniz.
• Hayatınızda uğradınız bir başarısızlık sizin tüm uğraşlarınıza mal olabilir, pes edersiniz. 
• Mükemmeliyetçi olmanız, başka insanlardan da kusursuz olmasını beklemenize sebep olacaktır ve bu da sosyal ilişkilerinize zarar verecektir.
• Başarısız olma korkusu, bu yolda hissettiğiniz kaygı, kaygı bozukluğuna ya da atikifobiye neden olabilir.
• Bu kaygı, fizyolojik olarak da bazı rahatsızlıklara yol açabilir. Uykusuzluk, migren, reflü gibi stres kaynaklı hastalıklar ortaya çıkabilir.
• Bir diğer sağlık sorunu olan anoreksiyaya da büyük oranda sebep olduğu belirtilmiştir.
• Psikolojik olarak bazı sıkıntıları da beraberinde getirebilir. Depresyon, anksiyete, asosyallik vs. birden çok soruna zemin hazırlayabilir.

Mükemmeliyetçilik önüne geçilmediği ve sağlıksız bir şekilde ilerlemeye devam ettiği sürece günlük hayatınızda, fizyolojinizde ya da psikolojinizde bozulmalara ve sıkıntılara yol açacaktır. 

Bunların olmaması için önlem almaya dikkat edin ve bu mükemmeliyetçi düşüncelerin sizi tüketmesine izin vermeyin.

Mükemmeliyetçilikten Kurtulmak

Her sorunun bir çözümü olduğu gibi her sıkıntının da bir kurtulma yolu vardır. Zira mükemmeliyetçilikten de kurtulmak oldukça mümkün! Aşağıdaki basamakları uygulamak mükemmeliyetçiliğiizin oldukça gerilemesine yardımcı olabilir. 

• Kendinizden bu kadar fazla beklentilerinizin olması sizi ne gibi sıkıntılara sokuyor ve hayatınıza ne gibi olumsuz etkileri var, buna odaklanın ve bunları görün. Gündelik hayatınızda aksamalara sebep oluyor olabilir, sürekli olarak kendinizi başarısız ve yetersiz hissediyor olabilirsiniz. Bunları anlayın ve fark edin.
• Kendinize belirlediğiniz hedefleri ve amaçları düşünün, gözden geçirin ve düzenleyin. Ulaşılması zor hatta bazen mümkün olmayan hedefleri kusursuz olabilmek adına belirleyebilirsiniz. Geriye çekilip dış bir göz olarak bu hedeflerinize baktığınız zaman bu hedeflerin ne kadar gerçekçi olduğunu tartın ve karar verin. Eğer objektif bir şekilde bakamıyor ve göremiyorsanız çevrenizden, sizi tanıyan birinden fikir alabilirsiniz.
• Hayat standartlarınızı rahatlatın. Gündelik yaşamınıza farklı hobiler, aktiviteler ekleyin. Hayatınızın sadece hedeflerinizi ve beklentilerinizi karşılamak olmaktan ibaret olmadığını görün, siyah beyaz olan hayatınıza renk katın. Hayat standartlarınızı gevşetin ve daha kolay ulaşılabilir hayat standartları oluşturun. 
• Hata yaptığınızda veya başarısız olduğunuz zaman bunun olağan bir durum olduğunu anlayın ve zor da olsa kabullenin. Mükemmeliyetçi kişiliğiniz için en zor adım bu olsa da mükemmeliyetçiliğinize en temel ve en vurucu darbe de budur. 
• Başarısız olmak ya da hata yapmak sizin eksik, kusurlu olduğunuzu göstermez, kendinizi suçlamaktan vazgeçin. Yapılan hatalar her bireyin kendine çıkaracağı bir derstir, başarısızlığınıza ya da hatanıza değil, bu deneyimden ne öğrendiğinize odaklanın. Her insan hata yapar sözünü benimseyin, herkes gibi sizin de hatalarınız elbette ki olabilir. 
• Hatanızı kabul etmeyi başarırsanız eğer kendinize de bir ödül verin. Bu şekilde kabul-ödül döngüsüne girdiğiniz zaman bundan sonraki hatalarınızı da kabullenmek bir o kadar daha kolay olacaktır.

Mükemmeliyetçilik ve Terapi

Mükemmeliyetçilikten kurtulmak mümkün demiştik. Yukarıda bahsettiğimiz adımlarla beraber bu sürecin daha da kolaylaşması için etkili bir seçenek de terapidir. Terapi, mükemmeliyetçi kişiliğinizi bırakma çabanızın sonuçsuz kaldığı durumlarda başvurabileceğiniz bir yöntem olduğu gibi direkt olarak da başvurabileceğiniz bir yöntemdir. 

Size uygun bir terapist ile sağlam adımlar atmak sürecinize oldukça katkı sağlamaktadır. Terapinin amacı en başta bu mükemmeliyetçiliğinizi bırakabileceğiniz konusunda sizin kendinize inanmanızı sağlamaktır. Bundan sonra uygulanacak adımlar konusunda size destek olur, başarısızlığa uğrayacağınızı düşündüğünüz durumlarda tekrar ayağa kalkmanıza yardım eder ve sizi motive eder. 

Genellikle bilişsel-davranışçı terapi ya da psikodinamik terapi yöntemi tercih edilir. Terapi süresi bireyin kişiliğine, hayatının ne kadar ve hangi alanlarında mükemmeliyetçi olduğuna bağlı olarak değişmektedir. 

Eğer siz de mükemmeliyetçi kişiliğinizden kurtulmak istiyorsanız bu konudaki en etkili seçenek olan terapi yöntemine mutlaka başvurmalısınız.