Mantığa Bürüme: Bilinçdışı Bahanelerle Gerçeklerden Kaçma

Savunma mekanizmaları; aslında Freud’un geliştirdiği id, ego ve süper ego arasındaki çatışmalardan doğar. Id içimizdeki dürtü ve arzuları; süper ego ise toplumsal kurallar ve ve ahlaki değerleri temsil eder. Ego ise bu iki zıt güç arasında denge kurmaya çalışır ve bunu yaparken savunma mekanizmalarını kullanır.  

Bu açıklama size karmaşık gelebilirse de aslında savunma mekanizmaları her insanda bulunmaktadır ve kavraması basittir. İnsanların üzüntü, öfke, korku gibi birtakım duygularla baş etmek için bilinçsiz olarak geliştirdiği mekanizmalar olarak kısaca tanımlayabileceğimiz bu savunma mekanizmalarından biri de mantığa bürüme, yani rationalization mekanizmasıdır. 

Mantığa bürüme mekanizması, kişinin yaşadığı herhangi bir olumsuz durumda bir nevi bahaneler üreterek bu olumsuz durumu mantıklı ve kabul edilebilir hâle getirme çabasıdır. 

Özellikle başarısız olmak, bir başka insana kötülük yapmak gibi insanın kendi eylemlerinden kaynaklanan olumsuzluklarda karşımıza çıkabilen mantığa bürüme mekanizması; bir nevi kişinin olumsuzluğu farklı nedenlere bağlayarak kendini rahatlatmasıdır. 

Mantığa Bürüme ve Psikoloji

Her ne kadar savunma mekanizmaları başlangıçta kişiyi rahatlatabilir ise de, bu rahatlık kalıcı değildir ve çoğu savunma mekanizması kişinin hayatını genel olarak olumsuz etkiler. 

Savunma mekanizmaları aşırıya kaçtığında ve kişiyi gerçeklikten koparır bir hâl aldığında tıpkı ilişkiler, profesyonel yaşam, günlük hayat üzerinde olduğu gibi; psikolojik sağlık üzerinde de bazı negatif etkilere neden olacaktır. 

Mantığa bürüme de tıpkı diğer savunma mekanizmaları gibi kişiyi gerçeklikten koparmaya açık bir mekanizmadır. Öyle ki kişi, kendi hatalarının sorumluluğunu almamak için çoğu zaman bilinçsizce mantığa bürüme mekanizmasını hayata geçirebilecektir. Bu da kişinin farkındalık kazanmasına, hayatında olanların sorumluluğunu alabilmesine ve öz güveni ile öz şefkati yerinde bir birey olabilmesine engel olacaktır. 

Tüm bu etkiler temelde psikolojik sağlığı olumsuz etkileyecek ve öz güvensizlik, depresyon, nevroz ve psikoz gelişimi gibi bazı önemli sorunlara yol açabilecektir. 

Öyle ki başına gelen olumsuzlukların asıl nedenini fark edemeyen ya da kendi hatalarının sorumluluğunu üstlenemeyen bireyler, hiçbir zaman bu olumsuzluklar ile sağlıklı bir mücadele içine de giremeyecektir. 

Mantığa Bürümenin Günlük Yaşamdaki Örnekleri

Mantığa bürüme günlük hayata bakıldığında bir çok örnekle kendini gösterebilen ve oldukça sık karşımıza çıkan, yaygın bir savunma mekanizmasıdır. Mantığa bürümeyi daha doğru kavramamızı sağlayacak bazı örnekleri şöyle sıralayabiliriz:

• Çalışmadığı bir sınavda başarısız olan öğrencinin sürenin yetersizliğini ya da soruların tüm öğrencilere zor geldiğini ileri sürmesi
• Zengin olmak isteyen ancak bunun mümkün olmadığını düşünen bir bireyin aslında zenginliğin birçok olumsuz yanı olduğundan dem vurması
• Arkadaşını kopya çektiği gerekçesi ile şikayet eden bir öğrencinin zaten öğretmenin bu kopyayı fark edeceğini söylemesi
• Kendi hatası nedeni ile bir ilişkisine son veren kişinin zaten ilişkinin kötü bir dönemde olduğunu iddia etmesi
• Partnerini aldatan bir kişinin, bunun nedeninin partneri olduğunu söylemesi 
• Sağlıksız beslenme, hareketsizlik vb. nedenleri ile bir hastalığa yakalanan kişinin aslında genetik olarak zaten hasta olacağını, kendi rolü olmadığını söylemesi

Bu örnekler elbette çoğaltılabilecektir ve sınırlı sayıda değildir; her insan kendi hayatında farklı mantığa bürüme örnekleri bulabilecektir. 

Mantığa Bürüme ve Diğer Savunma Mekanizmaları Arasındaki İlişki

Mantığa bürüme en sık karşımıza çıkan savunma mekanizmalarından biridir, ancak elbette bunun dışında da pekçok savunma mekanizmasi bulunmaktadır. 

İnkar, bastırma, yüceltme, karşıt tepki geliştirme, polyannacılık bu savunma mekanizmalarından en yaygın görülenleridir.

Her savunma mekanizması aslında temelde bir nedene dayanır. O nedense; kişinin zihninde oluşan olumsuz duyguların ya da başına gelen olumsuz olayların, kişiye olan etkisinin geçici olarak azaltılmasıdır. Ayrıca tüm savunma mekanizmaları bilinçsiz olarak geliştirilir. 

Dolayısıyla kişi geliştireceği savunma mekanizmasını seçemeyecektir. Savunma mekanizmaları bireyde birbiri ile ilişkili şekilde ortaya çıkabilecektir. Örneğin mantığa bürüme savunma mekanizması aslında polyannacılık ile ilişkili olarak ortaya çıkabilecektir. 

Zira kişi mantığa bürüme mekanizmasını kullanırken başına gelen olumsuzlukları, olumlu bir zemine oturtarak polyannacılık da geliştirebilecektir. 

Ayrıca yansıtma da mantığa bürüme ile ilişkili olan savunma mekanizmalarındandır. Burada kişi, kendi hatasından kaynaklı olumsuzlukları bir başkasına yansıtarak mantığa oturtmak isteyebilecektir. 

Tıpkı bu örnekler gibi diğer savunma mekanizmaları da baskın olarak mantığa bürüme mekanizması geliştiren bir kişide, ilişkili olarak ortaya çıkabilecektir. 

Mantığa Bürümenin Psikolojik Etkileri

Mantığa bürüme tıpkı diğer savunma mekanizmaları gibi kısa vadede ve uzun vadede bazı etkilere yol açar. 

Kısa vadede etkileri daha olumlu olarak nitelendirilebilecekse de; bu etkilerin geçici olduğu ve olumsuz birçok tarafı olduğu unutulmamalıdır. 

Şöyle ki kısa vadede kişinin suçluluk psikolojisinden ya da depresyondan uzak kalmasına neden olan mantığa bürüme; uzun vadede kişiyi depresyona sürükleyecek ve gerçeklikten koparacaktır. 

Mantığa bürüme mekanizmasını etkin hâle getirerek gerçeklerle yüzleşmekten kaçınan ve sorumluluk alamayan kişiler olumsuz durumlarla baş etmek için sağlıklı yollar belirleyemeyeceğinden, aslında o olumsuz durumun etkisine daha çok kapılacak ve bu da kişinin duygu durumu üzerinde olumsuz etkilere neden olacaktır. 

Başına gelen olumsuz bir olaydaki rolünü reddeden ve olaya kendinden tamamen bağımsız nedenler bulan kişilerde bu olayların sürekli tekrarlama ihtimali çok daha fazladır. Zira kendi rolünü keşfedemeyeceğinden bu rolden kurtulma çabasına da girmez. Bu da beraberinde birçok psikolojik sorunu getirecektir. 

Mantığa Bürüme İle Baş Etme Yolları

Kendisinde mantığa bürüme savunma mekanizmasının var olduğunu ve bunun hem yaşantısına hem psikolojisine olan etkilerini keşfeden her insan mantığa bürüme ile baş etme çabasına girecektir. 

• Bunun için öncelikle mantığa bürümenin neden kaynaklandığını ve zihnin hangi nedenlerle bu savunma mekanizmasını seçtiğini çözümlemek gerekecektir. Bunun için; geçmiş hayata, karakteristik özelliklere ve travma sebebi olabilecek olaylara göz atmak faydalı olabilir. 
• Mantığa bürüme davranışının geliştirildiği fark edildiğinde profesyonel destek almak, bu konuda yapılabilecek en faydalı şey olacaktır. 
• Bunun yanında farkındalık egzersizlerini günlük rutine dahil etmek de hem kişinin mantığa bürüme mekanizması geliştirdiğinin farkına varması hem de bu mekanizma ile baş etmesi için oldukça faydalıdır. 
• Ayrıca bir olumsuz duygu ya da durum yaşandığında yalnızca zihinde düşünmek yerine yazıya dökmek olayı daha iyi değerlendirmek için ideal olacaktır. 
• Bunlar ile birlikte elbette kendini geliştirmek ve zihnini berraklaştırmak adına aktivitelere yönelmek, savunma mekanizmaları ile ilgili yeterli bilgiye sahip olmak, sosyal aktivitelere önem vermek ve olaylara verilen tepkilerin gözden geçirilmesi de mantığa bürüme ile baş ederken oldukça önemlidir. 
• Spor, dans vb. hobiler için vakit ayırmak da kişide salgılanan serotonin hormonunu artırarak daha sağlıklı düşünmesine yardımcı olacaktır. 

Cezadan Kaçınmak İçin Mantığa Bürüme 

Kişi kimi zaman kendisini cezalandırmaktan ya da bir başkası tarafından cezalandırılmaktan endişelenerek mantığa bürüme mekanizmasını etkinleştirebilir. Burada aslında, temelde kişinin sorumluluk almaktan ve hatasının bedelini çekmekten korktuğunu söyleyebiliriz. 

Çocukluk çağında ufak hatalarında dahi cezalandırılan kişilerde özellikle ortaya çıkan bu durum, anlık olarak kişiye rahatlama verecek ve onu cezaya karşı oluşan anksiyetik halden koruyacaktır. Ancak uzun vadede cezaya karşı aşırı kaygıdan oluşan mantığa bürüme davranışının, birçok olumsuz etkisinin yanında anksiyete gelişmesine neden olacağını da söylemek mümkündür. 

Cezalandırılma korkusu ile mantığa bürümeyi etkinleştiren kişi herhangi bir hatasından kaynaklı ortaya çıkan olumsuz durumu kendi hatasından bağımsızlaştırmaya ve adeta suçu kendi üzerinden atmaya çalışır. 

Ancak hatalarının sorumluluğunu alamayan bir kişinin psikolojisi ve ilişkileri de bundan negatif etkileneceğinden maalesef aslında kişi kendisine verebileceği en büyük cezalardan birini bu şekilde vermiş olur. 
Mantığa bürüme davranışının sizi tanımlayan bir olgu haline gelmesine ve ilişkilerinizi yıpratmasına hiç gerek yok, PsikologOfisi’nde her an ulaşabileceğiniz onlarca psikolog size bu davranış biçiminizi değiştirmeniz ve buna sebep olan etkenleri çözümlemeniz konusunda profesyonel destek vermek için her an hazır.