Düşüncelerle Kaynaşma: Kabul ve Kararlılık Terapisi
Kabul ve Kararlılık Terapisi Nedir?
Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT), temelde bilişsel davranışçı terapi yönteminden geliştirilen bir terapi yöntemidir. Temelinde “İşlevsel Bağlamcılık Kuramı” yer almaktadır. Bu kurama göre davranışların işlevleri davranışın sergilendiği ortama göre belirlenebilir. ACT, bireyin yaptığı herhangi bir davranışı iyi ya da kötü olarak etiketlemez. Davranışların niteliği içinde bulunulan ortama göre şekillenir.
Kabul ve Kararlılık Terapisi’nin odaklandığı temel alanlar şunlardır:
• Düşüncelerle kaynaşma
• Yaşanan deneyimi değerlendirme
• Deneyimden kaçınma
• Davranış için gerekçe sunma
• Davranışları kabul etme ve yaşanan anda olma
• Değer verdiğin bir yol seç
• Harekete geç
ACT’ın felsefesine göre acı yaşamın parçasıdır. Acıyı görmezden gelmek, bastırmak, yok etmeye çalışmak acının yok olmasına değil, yaşamımızda daha da baskın olmasına neden olur. Birey dışarıdan gelen somut bir tehdidi yok etmek amacıyla tehlikeden kaçma, onu yok etmeye çalışma gibi stratejiler kullanabilir, ancak acı gibi bireyin psikolojik, içsel dünyasından kaynaklanan tehditlerle baş etmede bu stratejiler işe yaramaz. Bu nedenle ACT yaklaşımında içsel, psikolojik yaşantıları düzeltmek, yok etmek gibi stratejiler uygulanmaz. Bunun yerine ACT yaklaşımı olumsuz deneyimin farkına varmayı, bunu kabul etmeyi ve buna uygun bir biçimde yaşamayı önerir.
Kabul ve kararlılık terapisinde bireyin değerleri doğrultusunda eyleme geçmesi amaçlanır. Amaç değerlere uygun bir yaşam seçebilmek için gerekli becerileri öğrenmektir. Değerler her bireyin kendine özgüdür. ACT’taki amaç değerlere uygun işlevsel davranışları seçmek ve bunları uygulamaktır. Modelde bahsedilen davranışlar şimdiki zamandadır. Yani eylemi gerçekleştirirken amaç yaşanan anda var olan duygu ve düşüncelerle temas etmek, bunları olduğu gibi kabul etmektir. ACT yaklaşımında bireylerin an ile temaslarını geliştirmek için farkındalık becerileri de geliştirilmeye çalışılır. Ayrıca var olan değerlerle temas etmeyi engelleyen içsel deneyimlerle de doğru bir biçimde ilişki kurmayı geliştirme hedeflenir. ACT yaklaşımının kullanıldığı alanlara bakıldığında da depresyon, stres, endişe, kaygı, kronik ağrı, somatizasyon belirtileri, kötüye madde kullanımı, kilo kontrolü, OKB gibi birçok alanda etkili olduğu görülmektedir.
ACT modelinde değerlerle bağlantı kurmada psikolojik esneklik kavramı önemli bir yere sahiptir. Psikolojik esneklik kavramı içsel yaşantıları yakından gözlemlemek, içsel yaşantılarımıza yargılamadan bakmak, anla temas etmek, ve değerlerimiz doğrultusunda gösterdiğimiz davranışlarımızı geliştirmek gibi bileşenlere sahiptir.
Yaşantısal kaçınma, hoşumuza gitmeyen içsel deneyimlerimize bağ kurmadan uzak durma anlamına gelir. Ayrıca bu boyut içsel deneyimlerimizden kaçınmayı ve onları reddetmeyi de içerir. Yaşantısal kaçınma sadece kısa vadede bireye rahatlık sağlar. Bu boyut kabul boyutunun zıddıdır. Kabul boyutunda içsel deneyimlerimiz yargılamadan izlemek ve bu deneyimleri kabul etmek ifade edilir.
Bilişsel birleşme ya da bütünleşme kavramı da düşüncelerimizle aşırı bir biçimde özdeşleşmeyi ifade eder. Bu yaklaşımda düşünce sadece bir düşünce olarak, yani içsel yaşantının sadece bir parçası olarak görülmeye çalışılır. Düşüncenin gerçekle eş tutulmasına karşı çıkılır. Düşünceler gerçek olmak zorunda değildir. Bu kavramın zıddı bilişsel ayrışma kavramıdır. Bilişsel ayrışmada ise düşünce ile birey arasına belli bir mesafe koyulmaya çalışılır. Böylece birey düşüncelerini dışarıdan izleyebilmektedir, ve düşüncelerin engelleyici etkilerine maruz kalma olasılığı azalır.
An ile temasın kaybolması kavramı da geçmiş ve geleceğin bireyin o andaki zihnini işgal etmesi, yaşanan an için yer bırakmamasıdır. Geçmiş ya da gelecek zihinde baskın bir konumda olduğunda an ile temas kaybedilir, ve birey o anda etrafında olanları kaçırır, bu olaylara tepki veremez. Bu kavramın zıddı da an ile esnek temas kavramıdır. Bu kavram da yaşanan an ile amaçlı, kabul edici bir temas kurmayı ifade eder. An içinde yer alan düşünce, duygu, beden duyumları ve davranışların birey üzerinden akıp gitmesini ifade eder. Bu deneyimlerin hiçbirinde takılı kalmamak da esnekliği ifade eder.
Kavramsal benliğe bağlanma da bireyin kendisi için belli tanımlara bağlı kalmasını ifade eder. Hepimizin nasıl bir birey olduğumuza dair anlatıları, hikayeleri vardır. Bunların gerçekliğine ise çoğu zaman inanır, bunları sorgulamayız. Kendimizi bu hikayelere göre yönlendiririz, ve davranış repertuarımızı bu anlatılarımıza göre sınırlarız. Örneğin, utangaç biri olduğumuzu kendimize söylüyorsak sosyal etkinliklere katılmayız. Bu durumda davranış repertuarımızı sınırlamış oluruz. Bu kavramın zıddı ise bağlamsal benlik algısı olarak ifade edilir. Bu da çevresel şartlar değişse de değişmeden kalan bir benlik farkındalığımızın olduğunu ifade eder. Bağlamsal benlik algısı bireye bütünlük ve süreklilik hissi verir.
Değerlerle var olan bağın kaybolması ve kural güdümlülük de bireyin yaşamında temel olan değerlerle bağlantısını kaybetmesi ve belli kurallar doğrultusunda davranışlarına yön vermesi olarak tanımlanır. Birey kendi değerleri ile uyumlu olmayan hedefler doğrultusunda hareket edebilir. Bu durum da ona tatminkar olmayan bir hayat sunabilir. Ancak değer odaklı davranışlarda ise bireyin değerleri temel alınarak davranışları belirlenir. Birey bu durumda elde ettiği sonuçlardan daha çok memnun olacaktır.
Kaçma, Kaçınma ve Dürtüsel Davranışlar da yaşamdaki zorluklarla yüzleşmekten uzak durmayı ve değerlerimize odaklı yaşamayı engelleyen davranışlardır. Bunun zıddı olan değerler odaklı davranışlarda kararlılık kavramı ise değerler tarafından yönlendirilen davranışları ifade eder... Bizi rahatsız etse bile bizim için önemli olan alanlarda çaba göstermeyi ifade eder.
Bu yazımda ACT yaklaşımının kuramsal temeli, amaçları, uygulama alanı, odaklandığı kavramlar gibi konuları değerlendirdim. Umarım faydalı olmuştur.
Bu konuda uzman psikologlardan online terapi almak isterseniz, psikologofisi.com'dan istediğiniz uzmanı seçerek dakikalar içinde görüntülü veya sesli olarak görüşmeye başlayabilirsiniz.
Görüşmek dileğimle, kendinize iyi bakın.
