Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nedir?

Çoğumuz zaman zaman unutkan oluyoruz. Dikkatimizi toplamada, görevleri tamamlamada veya hareketsiz kalmada sorun yaşayabiliyoruz. Bize çok dürtüsel, huysuz veya konuşkan olduğumuz da söylenmiş olabilir. Bizde bir sorun olduğundan endişelenebilir ve bu davranışlardan utanabiliriz. 

Bu semptomları yaşıyorsanız, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olup olmadığınızı merak ediyor olabilirsiniz. Belki de bu gibi belirtiler gösteren bir çocuğun ebeveynisiniz. 

Yaşadığınız veya gözlemlediğiniz semptomların basit bir dalgınlık ve huzursuzluk olup olmadığından veya DEHB tanımını karşılayıp karşılamadığından emin olmayabilirsiniz.

Siz de benzer belirtiler yaşıyorsanız doğru teşhisi koyacak tek kişinin alanında uzman bir psikiyatrist olduğunu unutmamanız gerekir. Teşhisi ve gerekli doktor desteğini aldıktan sonra bir terapiye de ihtiyaç duyduğunuzu düşünüyor, yaşadığınız sorunları çözmek istiyorsanız Psikologofisi üzerinden deneyimli isimlerle görüşmek için hemen iletişime geçebilirsiniz. Sesli ya da görüntülü gerçekleştireceğiniz online terapi seansları ile hayatınızdaki sorunlarınıza çözüm bulabilirsiniz

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nedir?

“Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu nedir?” sorusuna cevap vermeden önce, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun kişisel bir eksiklik değil, zihinsel bir sağlık bozukluğu olduğunu anlamak önemlidir. Çocuk yetiştirmedeki yetersizlikler veya sağlıksız beslenmeden kaynaklanmaz. 

DEHB, çocuklarda en sık görülen ruh sağlığı bozukluklarından biridir ve yetişkinlerde de oldukça yaygındır. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunuz varsa utanılacak bir şeyiniz yoktur ve çocuğunuzun DEHB'si varsa bu "kötü" bir ebeveyn olduğunuz anlamına gelmez.

Özetle, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu üç ana şeyle karakterize edilen bir zihinsel sağlık bozukluğudur: dikkat verememe, hiperaktivite ve dürtüsel davranış. DEHB tanısı konulabilmesi için bu semptomların önemli, uzun süreli olması ve işinizi (okul veya istihdam) ve davranışlarınızı yönetme yeteneğinizi etkilemesi gerekir. 

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, ilaç, davranış terapisi ve yaşam tarzı değişikliklerinin bir kombinasyonu ile yönetilir ve tedavileri genellikle oldukça başarılıdır.

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, çocukları etkileyen yaygın zihinsel sağlık bozukluklarından veya nörogelişimsel bozukluklardan biri olmaya devam etmektedir. Genellikle çocuklukta teşhis edilir, ancak bazı insanlar yetişkin olana kadar uygun bir teşhis alamazlar. 

Amerikan Psikiyatri Birliği'ne (APA) göre çocukların %8,4'ünde DEHB vardır ve yetişkinlerin %2,5'i de bu durumu yaşamaktadır. Erkekler arasında kadınlardan daha yaygındır.

Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü'nün açıkladığı gibi, çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtilerinin çoğu 3 ila 6 yaşları arasında ortaya çıkar ve teşhis için tıbbi veya psikolojik bir değerlendirme yapılması gerekir. Bir genç veya yetişkine DEHB teşhisi konması için, o zaman teşhis edilmemiş olsa bile, semptomların 12 yaşındayken ortaya çıkmış olması gerekir.

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan kişilerde bulunan üç ana özellik vardır:

Dikkatsizlik: Bu, kişinin konsantre olmakta, görevi sürdürmekte güçlük çekmesi ve odaklanmaya çalışırken zihninin kolayca ilgisiz diğer konulara sabitlendiğini fark etmesidir. Bir işi tamamlamak ve düzenli kalmak zor olabilir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan bir kişinin zekadan yoksun olmadığını ve inatçı veya isyankar oldukları için dikkatsiz olmadıklarını anlamak önemlidir.

Hiperaktivite: Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan birçok kişi hiperaktivite belirtileri gösterebilir. Bunlar, hareketsiz oturma yeteneğinin eksikliği, adım atma, kıpırdama veya dokunma ihtiyacını içerebilir. Bu genellikle ilk olarak okul gibi bu davranışların uygunsuz görülmediği durumlarda fark edilir. 

Yetişkinler de hiperaktivite yaşayabilir; bu, her zaman “hareket halinde” olan veya aşırı derecede konuşkan biri gibi görünmelerine neden olabilir.

Dürtüsellik: Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan bazı kişiler yüksek derecede dürtüsel davranışlarla uğraşırlar. Bir karar vermeden önce her zaman bir şeyler düşünme yeteneğine sahip değillerdir. Bazen yıkıcı olabilir ve kaba görünebilirler. Bu, ilişki sorunlarına, iletişim sorunlarına ve ayrıca kendilerine veya başkalarına zarar vermelerine yol açabilir.

Bir kişiye dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu teşhisi konulabilmesi için semptomların kalıcı, uzun süreli olması ve kişinin yaşına uygun görevleri tamamlama ve normal şekilde işlev görme yeteneğini etkilemesi gerekir. 

DEHB tedavisi genellikle ilaçlar, danışmanlık ve davranış yönetiminin bir kombinasyonunun yanı sıra DEHB'li kişinin en çok mücadele ettiği zorlukları hedefleyen yaşam tarzı değişikliklerini içerir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Belirtileri

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu semptomlarının yaş, koşullar, mizaç ve DEHB'li bir kişinin sahip olabileceği diğer zihinsel sağlık sorunlarına göre farklılık gösterdiğini anlamak önemlidir. DEHB'nin her zaman belirgin dışa dönük işaretleri yoktur. Örneğin, DEHB'si olan herkes huzursuz veya dalgın görünmez. 

Daha sessiz kişiliğe sahip kişilerde bazen fark edilmeyebilecek, ancak üretkenlik eksikliği veya konsantre olamama ile sonuçlanabilecek daha incelikli DEHB vakaları olabilir.

Yaşa Göre Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Belirtileri

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtileri kişinin yaşına göre değişir ve aynı kişi yaşamın farklı zamanlarında farklı DEHB belirtileri yaşayabilir.

Yetişkinlerde DEHB Belirtileri

Bazı yetişkinler çocukluktan beri dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı almıştır; diğerleri yetişkin olduklarında DEHB olduğunu keşfederler. Çocukken DEHB teşhisi konan birçok yetişkin, yaşlandıkça daha az semptoma sahip olduklarını fark eder. Ancak durum her zaman böyle değildir ve bazen sadece semptomları değişmiştir. 

Yetişkinlerde semptomlar hafif, orta ve şiddetli arasında değişebilir. Birçok yetişkin, çocukluktan sonra bile hala şiddetli semptomlar yaşar. İşte yetişkinlerde görülen en yaygın belirtiler;

Hiperaktivite: Yetişkinlerde hiperaktivite, daha çok huzursuzluk, bacak hareketleri ve hızlı hareket etme şeklinde görünebilir. Sık sık araya giren veya fazla konuşkan biri gibi görünebilirler.

İşyerinde Dikkatsizlik: DEHB'si olan yetişkinler, işte dikkatlerini toplamakta, günlerini veya görevlerini organize etmekte veya görevleri tamamlamakta zorluk çekebilirler. Zaman yönetimi becerileri zayıf olabilir ve son teslim tarihlerini asla karşılamıyor gibi görünebilirler. Ayrıca iş toplantıları sırasında dinlemekte zorlanabilirler ve önemli iş randevularını kaçırabilirler. Çok dürtüsel olan bir DEHB hastası, huysuz, kaba, kızgın veya gergin görünebilir.

Ev Görevlerini Yönetmede Zorluk: DEHB, kişinin ev hayatını yönetmeyi zorlaştırabilir. DEHB olan biri doktor randevusu almak veya form doldurmak gibi işleri erteleyebilir. Ev ortamlarını dağınık veya düzensiz hale getirebilecek ve birlikte yaşadıkları insanları rahatsız edebilecek ev işlerine karşı dikkatsiz olabilirler. Başkalarıyla iletişim kurmakta zorlanabilirler ve kötü dinleyiciler gibi görünebilirler.

Görev Tamamlama Zorlukları: Genel olarak DEHB'si olan yetişkinler, görevlere başlarken ve tamamlarken konsantre olmakta güçlük çekecek, görevlerin yürütülmesini planlamakta zorlanacaklardır.

Çocuklarda DEHB Belirtileri

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtileri çocuklarda yetişkinlerden daha yaygındır. Bazı çocuklar yetişkinliğe ulaştıklarında bunu aşarlar, ancak bazı çocuklar çocuklukta başlayan ve yetişkinliğe kadar devam eden ciddi DEHB belirtileri yaşamaya devam eder.

İki çocuk DEHB'yi tam olarak aynı şekilde yaşamaz. Bazıları hiperaktivite ve konuşkanlık gibi daha fazla dışa dönük semptomlara sahip olacaktır. Diğerleri, huysuzluk ve okul çalışmalarını tamamlayamama gibi “daha ​​sessiz” semptomlar yaşayacaktır.

Hiperaktivite: Küçük çocuklarda hiperaktivite, DEHB'nin ilk belirtisi olabilir. Bu çocuklar, özellikle okul ortamında asla hareketsiz görünmeyeceklerdir. Oturmak yerine zıplayabilirler ve hatta mobilyalara tırmanabilirler. Hiperaktivitesi olan bir çocuk “kıvrak” görünebilir ve aynı zamanda oturduğu yerde durmadan kıpırdayabilir.

Okulla İlgili Sorunlar: DEHB'li çocuklar yerinde duramamanın yanı sıra bir soruya cevap vermeden önce sırasını bekleyemeyebilir ve sık sık bağırabilir. Öğretmenleri veya akranlarının sözünü kesebilirler ve sıra almakta zorlanabilirler. 

Okul ödevlerini bitirmekte ve hatta ilk etapta başlamakta zorlanabilirler. Davranış sorunları olabilir ve huysuz, kızgın veya dürtüsel görünebilirler. Sıklıkla önemli eşyalarını kaybedebilir ve kağıtlarını veya defterlerini düzenli tutamayabilirler.

Görev Tamamlama Zorlukları: Evde, DEHB'li bir çocuk yemek yerken hareketsiz oturmakta ve sabah okula hazırlanmakta zorluk çekebilir. Ev işlerini tamamlamakta veya alanlarını düzenli tutmakta zorlanabilirler. Ayrıca boş zaman etkinliklerine katılmakta veya sakin ya da sessiz kalmakta da zorluk yaşarlar.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun (DEHB) Nedenleri ve Risk Faktörleri

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu bir karakter kusuru değildir ve kötü ebeveynlikten kaynaklanmaz. DEHB'nin çok fazla şeker yemekten, çok fazla televizyon izlemekten, kötü ebeveynlikten veya yoksulluk, aile kaosu gibi sosyal ve çevresel faktörlerden kaynaklandığına dair popüler görüşler doğru değildir. 

Bunlardan bazılarının DEHB semptomlarını daha da kötüleştirebileceği doğru olsa da, DEHB'ye neden olan bunlar değildir.

Bilim adamları, genetiğin muhtemelen DEHB'de en büyük rolü oynadığına inanmaktadır. Genetikten sonra, diğer bazı faktörler DEHB'nin başlangıcını etkileyebilir, ancak bu faktörlerin DEHB'yi nasıl etkilediğini anlamak için daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir. Bu faktörler şunları içerir:

• Beyin hasarı öyküsü
• Hamilelik veya erken çocukluk döneminde kurşun gibi çevresel bir tehlikeye maruz kalma
• Hamilelik sırasında tütün veya alkol kullanımı
• Erken doğum
• Doğumda düşük kiloya sahip olmak

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nasıl Teşhis Edilir?

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, kendi kendinize teşhis edebileceğiniz bir şey değildir. Kendinizin veya çocuğunuzun DEHB yaşadığını düşünüyorsanız, resmi bir teşhis için bir doktora veya davranış terapistine danışın. DEHB yaşayan çocuklar, öğretmenlere, okul personeline ve okul psikologlarına danışarak profesyonel psikolojik destek süreçlerine başlayabilir. Okul personeli, DEHB'nin erken belirtilerini tanımanıza ve çocuklar için davranış planları hazırlamanıza yardımcı olabilir. 

Ancak, DEHB'yi teşhis edemezler. Ebeveynleri teşhis için doktorlara ve diğer davranış uzmanlarına yönlendirebilirler.

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, davranış bozukluğu, öğrenme bozuklukları, kaygı veya depresyon gibi diğer durumlarla birlikte teşhis edilebilir. Özellikle DEHB'si olan çocuklara,  “Karşıt Olma Karşı Gelme Bozukluğu” gibi bir davranış bozukluğu teşhisi konma olasılığı daha yüksektir. 

Bu durum, DEHB ile ortaya çıkan en yaygın bozukluklardan biridir. Karşıt olma karşı gelme bozukluğu olan çocukların, aile üyeleri veya bakıcılar gibi tanıdıkları kişilere karşı meydan okuyan bir tavır göstermeleri daha olasıdır.

Hem çocuklarda hem de yetişkinlerde teşhis, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu semptomlarına neden olabilecek herhangi bir sağlık sorununu ekarte etmek için tıbbi bir değerlendirmeyi içerir. Bu değerlendirme, işitme ve görme testlerini de içerebilir. 

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) İçin Tedavi Seçenekleri

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu için hızlı sonuç veren bir yöntem yoktur. Uzmanlar tipik olarak ilaç, davranışsal danışmanlık, psikolojik danışmanlık, eğitim ve beceri yönetimini içeren kapsamlı bir plan sunar. DEHB'si olan her kişi, yaşına, mizacına, spesifik semptomlarına ve sürece nasıl yanıt verdiğine bağlı olarak farklı bir yönteme ihtiyaç duyacaktır. 

İyi haber şu ki, DEHB ile profesyonel mücadele gerçekten işe yarar, ancak sizin için en uygun planı bulmak biraz deneme yanılma gerektirebileceğinden sabırlı olmanız gerekir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Terapisi

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan biri için farklı terapi seçenekleri vardır. Bu seçeneklerden bazıları şunlardır:

Davranış Terapisi

Bu tür terapi, danışmanlık ve psikoterapiyi davranış değişikliği önerileriyle birleştirir. Terapist, okul çalışmalarınızı veya iş çalışmalarınızı düzenlemenize ve zorlu duygularınızı yönetmenize yardımcı olabilir. 

Davranışçı terapi, davranış kalıplarınızı tanımanıza ve duygularınıza göre hareket etmeden önce daha dikkatli kararlar almanıza yardımcı olabilir. Çocuklar için davranışsal terapi, nasıl paylaşılacağını, başkalarıyla nasıl etkileşime geçileceğini ve konuşma sıranızı nasıl bekleyeceğinizi öğrenmeyi içerebilir. 

Yetişkinler, programlarını nasıl yapılandıracaklarını ve iş ve üretkenlik etrafında sağlıklı rutinler oluşturmayı öğrenebilirler.

Bilişsel Davranışçı Terapi

Bilişsel davranışçı terapi (BDT), dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan kişiler için özellikle yararlı olabilir. Bu teknik, düşüncelerinizi tanımanıza ve kabul etmenize yardımcı olur. Düşüncelerinize göre hareket etmeden önce nasıl düşünmeniz gerektiğini öğretir. 

Bu, dürtüsel DEHB davranışlarına yardımcı olabilir. Bilişsel davranışçı terapi ayrıca konsantrasyon ve odaklanmaya da yardımcı olabilir. Terapistiniz size DEHB belirtilerinize yardımcı olacak farkındalık ve meditasyon tekniklerini de öğretebilir.

Aile ve Evlilik Terapisi

Aile terapisi, çocukların ve eşlerin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğundan kaynaklanabilecek ilişki zorluklarıyla başa çıkmalarına yardımcı olabilir. Bu terapi seanslarında iletişim ve problem çözme becerileri üzerinde çalışılabilir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu İçin İlaç Türleri

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu için ilaçlar bir doktor veya bir psikiyatrist tarafından reçete edilmelidir. Hangi tür ilaçların işe yaradığı kişiden kişiye değişir ve yaşlandıkça değişebilir. Vücudunuz ve ihtiyaçlarınız için en iyi ilacı bulmak biraz sabır gerektirebilir. 

Ayrıca yan etkiler açısından farklı deneyimleriniz olabilir ve yan etkilerinizin ne kadar şiddetli olduğuna bağlı olarak dozu değiştirmeniz gerekebilir.

Uyarıcılar, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan kişilere reçete edilme olasılığı daha yüksek olan ilaçlardır. DEHB için en yaygın uyarıcılar, metilfenidat veya amfetamin içeren ilaçları içerir. Uyarıcılar, vücudunuzdaki nörotransmitter seviyelerini dengeleyerek çalışır.

Diğer yaygın DEHB ilaçları, çeşitli antidepresanları içerebilir. Bunların dezavantajları, uyarıcılar kadar hızlı hareket etmemeleridir. Bununla birlikte, birçok insan uyarıcılara alternatifleri tercih eder, çünkü uyarıcılar uyku sorunları, iştah azalması, baş ağrısı ve sinirlilik gibi hoş olmayan yan etkilere sahip olma eğilimindedir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu İçin Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunu daha iyi yönetmeye yardımcı olmak için yaşamda ve rutinde bazı değişiklikler yapmak gerekebilir. Bunlar şunları içerir:

• Günlük işlerin bir listesini yapmak ve bunu göze çarpan bir yerde sergilemek (çocuklar için bu, mobilya, giysi vb. resimleri ve etiketlemeyi içerebilir)
• Hatırlatıcılar için yapışkan notlar kullanmak veya elektronik cihazlarınızda kendinize sık sık hatırlatıcılar ayarlamak.
• Gününüzün gidişatını belirlemeye yardımcı olacak ve bir sonraki adımda size hatırlatacak günlük rutinler oluşturmak
• İş yerinizde veya evinizde, hassasiyetlerinize uygun ve görevde kalmanıza yardımcı olacak organizasyon sistemleri oluşturmak

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocukların ebeveynleri, DEHB'yi yönetmeye yardımcı olmak için çocuklarıyla birlikte kullanılabilecek teknikler oluşturmak için öğretmenler ve danışmanlarla birlikte çalışabilir. 

Bunlar, iyi davranışları modellemeyi ve ödüllendirmeyi, çocuğunuza duyguları yönetmek için “soğutma” tekniklerini öğretmeyi ve çocuğunuzun düzenli kalmasına yardımcı olacak rutinler oluşturmayı içerebilir. Çevrimiçi ve kişisel DEHB destek grupları da tavsiye ve destek sunabilir.

Psikolojik sorunlarda kişinin süreci yönetmesini kolaylaştıracak psikolojik destek çok önemlidir. Alanında uzman ve deneyimli kadrosuyla Psikologofisi, daha sağlıklı günler için hep yanınızdadır. Psikolojik desteğe ihtiyaç duyduğunuz her an, uzman psikologlarımızdan online terapi olabilir, alanında uzman isimlerle birlikte sağlıklı ve mutlu günlerinize tekrardan kavuşabilirsiniz.