Benzodiazepin Nedir?

Benzodiazepinler kimyasal yapısı benzen halkasından oluşan ve depresan etkiye sahip olan psikoaktif ilaçlardır. Yatıştırıcı ve sakinleştirici etkileri vardır. 

Benzodiazepinler ilk kez 1955 yılında bir tesadüf eseri Leo Sternbach tarafından keşfedilmiş ve bilim dünyasına kazandırılmışlardır. Ancak piyasaya satışı ilk kez 1960 yılında bir ilaç firması tarafından gerçekleştirilmiştir. 

Benzodiazepinler beynin merkezi sinir sisteminin aktivitesini azaltırlar. Aynı zamanda iskelet kaslarının da gevşemesini ve sedasyonunu sağlarlar. Bu etkileriyle benzodiazepinler anksiyete bozuklukları, epilepsi ve insomnia gibi rahatsızlıkların tedavisinde kullanılır. 

Bu ilaçların yan etkilerinin diğer ilaçlara göre oldukça az olması ve vücuda etki etme sürelerinin kısa olması bu ilaçların kullanımının artmasına sebep olmuştur. Ancak bilinmelidir ki her ne kadar kısa süreli kullanımda etkili olsalar da uzun süreli kullanımları psikolojik ve fiziksel bağımlılığa yol açabilir. Bu nedenle günümüzde benzodiazepinler yerini daha düşük doza sahip olan barbitüratlara bırakmıştır. 

Benzodiazepinlerin muhakkak doktor kontrolünde kullanılması ve kullanım süresinin doktorunuz tarafından belirlenmesi gerekmektedir. 

Benzodiazepinlerin Kullanım Alanları Nelerdir?

Benzodizepinler kısa süreli kullanımda yan etkileri az olan ve vücuda etki süresi oldukça kısa olan ilaç türlerindendir. Bu nedenle pek çok hastalığın kısa süreli tedavisinde kullanılırlar. Benzodiazepinlerin kullanım alanları şu şekilde sıralanabilir:

• İnsomnia tedavisinde: İnsomnia uyku bozukluğu rahatsızlığıdır. Bu rahatsızlığa sahip olan kişiler hızlı bir şekilde uykuya dalamaz, uykuya daldıklarında ise derin uyuyarak uykularını alamazlar. Benzodiazepinler insomnia tedavisinde doktor kontrolünde kullanılarak uykusuzluk sorununu tedavi ederler. Ancak bu ilaçların bağımlılık riski taşıması nedeniyle en düşük dozda ve belirli zaman aralığında en fazla 2 ila 4 hafta süresince kullanılması gerekmektedir. 
• Anksiyete bozuklukları: Anksiyete gelecekte oluşabilecek durumlara karşı kişinin kaygı ve korku gibi duygulara aşırı derecede kapılmasına ve kontrol edilemeyen tepkiler vermesine neden olan psikolojik bir rahatsızlıktır. Benzodiazepinler sakinleştirici ve yatıştırıcı depresan etkileriyle anksiyete bozukluklarının tedavi edilmesinde kullanılmaktadır. Ancak kısa vadede oldukça etkili olan benzodiazepinler uzun vadeli iyileşme sürecinde hastalığı tedavi edecek kadar etkili değillerdir. Anksiyete bozukluğunun uzun süreli tedavisi için antidepresanlar daha çok tercih edilmektedir. Anksiyete bozuklukluklarında benzodiazepinler daha çok ağızdan verilmektedir. Nadiren de olsa damardan verildiği tedaviler de bulunmaktadır. 
• Epilepsi Nöbetleri: Epilepsi beyin nöronlarında görülen anormal aktiviteler sonucunda kişinin bilincinin kapanmasına ya da ani kasılmalar veya duygusal değişimler yaşamasına neden olan bir rahatsızlıktır. Halk arasında sara hastalığı olarak bilinir ve ani gelen nöbetler ile kendisini gösterir. Nöbetler sırasında hastalığa sahip olan kişi titremeye, kol ve bacaklarını hızlı hızlı sallamak gibi çeşitli vücut hareketleri göstermeye başlar. Epilepsi hastalığı oldukça önemli bir hastalık olup ölüm riski taşımaktadır. Benzodiazepinler bu riskli nöbetin sonlandırılmasını sağlayarak epilepsi hastalığının tedavisinde kullanılır.
• Mekanik Ventilasyon: Mekanik ventilasyon solunum sıkıntısı yaşayan hastalarda mekanik ventilatör adlı bir cihaz ile solunumun yapılmasının sağlanması işlemidir. Benzodiazepinler mekanik ventilasyon etkisi altındaki hastaların makineye karşı direnç göstermesi halinde bu direnci engellemek amacıyla kullanılmaktadır. Ancak bilinmelidir ki mekanik ventilasyon etkisi altında iken bu ilaçların kullanılması travma sonrası stres bozukluğu yaşanmasına sebep olabilmektedir. 
• Alkol yoksunluğu alkol bağımlılığı bulunan ve geçmişte yüksek dozda alkol alan kişilerin bu alkol miktarını aniden azaltması ya da tamamen bırakması durumunda ortaya çıkan birtakım belirtilerdir. Alkol yoksunluğu hipertermi, uykusuzluk, aşırı baş ağrısı, terleme ve titreme gibi belirtilerle kendini gösterir. Benzodiazepinler bu semptomların görülmesini azaltarak kişilerin alkolü bırakma süreçlerini kolaylaştırır. 

Benzodiazepinlerin Etki Mekanizması

GABA (Gama aminobütirik asit) sinir sisteminde nörotransmitter olarak aktif bir rol oynayan kimyasal maddedir. 

Benzodiazepinler GABA’nın etkinliğini artırarak çalışırlar. GABA nöronlar arasındaki sinapslarda bulunan bir protein kompleksi olan GABA-A reseptörüne bağlanarak nöronların uyarılabilirliğini kontrol eder. 

Bu bağlantı sayesinde nöronal hücre zarı boyunca klorür iyonlarının toplam iletimi artar ve bu sayede pozitif bir allosterik modülatör görevi görür. Bu durum dinlenme potansiyeli ile eşik potansiyeli arasındaki farkı artırarak nöronun ateşleme olasılığını azaltarak beynin daha sakin ve dingin bir yapıda çalışmasını sağlar. 

Benzodiazepinler ve Antidepresanlar Aynı Mıdır?

Antidepresanlar özellikle depresyon tedavisinde kullanılan ve depresyon nedeniyle oluşan kaygı, mutsuzluk, tükenmişlik gibi hisleri sonlandırmayı amaçlayan ilaç türlerindendir. Antidepresanlar ve benzodiazepinlerin ortak özelliği; bazı psikolojik rahatsızlıklarda tedavi amacıyla kullanılabilmeleridir. 

Fakat iki ilaç türü aynı değildir ve bunları birbirinden ayıran pek çok farklılık bulunmaktadır. Bu farklılıklara örnek vermek gerekirse benzodiazepinler kısa süreli tedavilerde kullanılır ve bağımlılık riski taşırlar. Antidepresanlar ise daha ziyade orta ve yüksek şiddetli anksiyete ve depresyon hastalarının tedavisinde kullanılmakla birlikte uzun süreli kullanımda etkilerini daha fazla göstermektedirler. 

Bununla birlikte, antidepresanlar genellikle bağımlılık riski taşımazlar. 

Yaygın Benzodiazepin Türleri

• Alprazolam(Xanax): Alprazolam psikolojik rahatsızlıkların tedavisinde kullanılan sakinleştirici etkisi bulunan psikiyatrik bir ilaç türüdür. Xanax özellikle anksiyete ve depresyon gibi rahatsızlıkların tedavisinde farklı bir ilaçla desteklenerek kullanılmakla beraber uzun süreli kullanımı bağımlılık riski teşkil edeceğinden doktor kontrolünde ve kısa süreli olarak kullanılmalıdır. 

Bu ilaç türleri oldukça kısa sürede etkisini gösterir ve bununla beraber doktorun verdiği talimatlara uygun şekilde kullanıldığı zaman tedavi sürecinde son derece etkilidir.

• Klonazepam (Rivotril): Rivotril epilepsi (sara) tedavisinde kullanılan ve sara hastalarında geçirilen nöbet sayısını ve nöbetlerin etkisini azaltmaya yardımcı olan benzodiazepin türünde bir ilaçtır. Rivotril bebeklerde ve çocuklarda da, dozları vücuda göre uyum sağlamak şartıyla doktor takibinde kullanılabilir. 

Bu ilaç türü vücudu sakinleştirerek vücudun vereceği tepkileri yavaşlatacağından ilaç alımından sonra araba kullanma, makine kullanma gibi tehlike arz edebilecek durumlardan kaçınmak gereklidir. 

Klonazepam ilaçlarının kullanımına başlamak veya kullanıyorsanız ilacı bırakmak için mutlaka doktora danışılmalıdır. Çünkü ilacın aniden kesilmesi sara nöbetlerinin tekrarlamasına hatta yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkmasına neden olabilir. Bu nedenle bu ilacın doktor kontrolünde kullanılması oldukça önemlidir. 

• Klorazepat (Tranxilene): Klorazepat beyin ve sinirlere yaptığı etkiyle kullanan kişiyi sakinleştiren, uyku veren ve anksiyeteyi tedavi etmeyi amaçlayan bir ilaç türüdür.

Bu ilaçlar da benzodiazepin türünde olduklarından; uzun süreli kullanımı bağımlılık ve yoksunluğa sebep olabilir.

Bu nedenle doktor kontrolünde ve en fazla 4-12 hafta aralığında kullanılması gerekmektedir. Bu ilaçlar tek başına depresyon ve kaygı bozukluğu tedavilerinde kullanılmamalıdır.

• Diazepam: Diazepam kas gevşetici ve hafıza zayıflatıcı etkilere sahip benzodiazepin türünde ilaçlardır. 

Bu ilaçların en önemli işlevi anksiyete tedavisinde kullanılmasıdır. Bu ilaçlar da araç kullanımı, makine kullanımı gibi dikkat isteyen aktivitelerde tehlike arz edebilir. Diazepam, benzodiazepin türünde bir ilaç olduğundan uzun süreli kullanımı bağımlılık ve yoksunluğa sebep olabilir.

Bu nedenle doktor kontrolünde kullanılması oldukça önemlidir. Bununla birlikte bu ilaçların 6 yaşından küçük çocuklarda kullanımı çocukların beyin gelişimini etkileyeceğinden tehlikelidir. 

• Lorazepam: Lorazepam yine anksiyetede, uyku bozukluklarında, alkol yoksunluğunda ve kemoterapinin neden olduğu bulantı ve kusmalarda tedavi yöntemi olarak kullanılan bir ilaç türüdür.

Benzodiazepin türünde olan bu ilaçların uzun süreli kullanımı bağımlılık ve yoksunluğa sebep olacağından en fazla 2 ila 4 hafta arasında kullanılması gereklidir. Bu ilaçların tansiyonu düşürmesi, uyku hali yaratması, nefes almada zorluk ve kaslarda güçsüzlüğe neden olması gibi yan etkileri bulunmaktadır ve bu nedenle doktor konrolünde kullanılmaları gerekmektedir. 

Benzodiazepinlerin Kullanım Şekli

Benzodiazepinler çoğunlukla ağızdan verilir. Yalnızca panik atakların tedavisi için diazepam ve lorazepam türlerinin nadiren de olsa damardan verilebildiği bilinmektedir. 

Benzodiazepinlerin Yan Etkileri

Benzodiazepinler esasında vücuda oldukça hızlı etki eden ve diğer ilaçlara göre yan etkileri daha az olan ilaç türlerindendir. Ancak elbette kimyasal etkili madde olduklarından belli başlı yan etkileri bulunmaktadır. Bu etkiler şu şekilde sıralanabilir. 

• Cinsel isteksizlik
• Solunum yetmezliği
• Konuşma bozukluğu 
• Baş ağrısı
• Mide bulantısı
• Kaslarda güçsüzlük ve vücutta uyuşukluk
• Hafıza kayıpları 
• Kabızlık 
• Bulanık görme gibi görme sorunları 
• Kararsızlık 
• Algılama yeteneğinin bozulması

Benzodiazepin Bağımlılığı ve Yoksunluk Belirtileri

Benzodiazepinler her ne kadar yan etkileri az olan ve kısa süreli kullanımda psikolojk rahatsızlıkların tedavisinde oldukça etkili sonuçlar veren ilaçlar olsa da bu ilaçların yüksek dozlarda uzun süreli kullanılması ve tedavi dışında kullanılması ilaca karşı bağımlılığa neden olabilmektedir.

Bununla beraber ilacın aniden kesilmesi yoksunluk belirtilerine hatta epileptik nöbetlere sebebiyet vermektedir. 

Benzodiazepin yoksunluğu belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

• Anksiyete bozuklukları
• Depresyon 
• Sara nöbetleri 
• Uyku problemleri 
• Psikoz
• Halüsinasyon görme 
• Panik atak 
• Sürekli gerginlik ve sinirlilik hali
• Ellerde titreme
• Mide bulantısı ve baş ağrısı 
• Ani kilo kaybı 
• Kafa karışıklığı ve konsantrasyon güçlüğü
• Hafıza sorunları 

Benzodiazepin Zehirlenmesi

Benzodiazepinlerin yüksek dozda alınması morbidite ve mortaliteye neden olarak zehirlenmeye sebebiyet verebilir. 

Bu ilaçların tek başına kullanılması genellikle ölümle sonuçlanmasa da alkol içeren ilaçlarla birlikte kullanılması ve bu kullanım sonucu kişinin zehirlenmesi solunum depresyonuna neden olarak ölümün gerçekleşmesine neden olabilir. 

Flumazenil maddesi benzodiazepin zehirlenmeleri durumunda panzehir görevi görmektedir. 

Benzodiazepin Antidotu Nedir?

Antidot bir ilacın toksik etkilerin, nötralize etmek, ortadan kaldırmak için kullanılan tedavi edici maddelere verilen addır.

Yatıştırıcı, sakinleştirici, uyku getirici etkilere sahip olan benzodiazepinlerin antidotu flumazenil ilacıdır.

Flumazeniller benzodiazepinlerin yan etkilerini ortadan kaldırırlar. 

Benzodiazepinlerin Diğer İlaçlarla Etkileşimleri

• Benzodiazepin-Opioid: Opioidler haşhaştan elde edilen bir ilaç grubudur. Opioidler çok güçlü ağrı kesicilerdendir. İçeriğinde morfin etkisi bulunduğundan insan vücudunda gevşemeye neden olur ve zamanla bağımlılığa yol açar.

Benzodiazepin ve opioidlerin eş zamanlı ve aşırı dozda kullanımı genellikle aşırı solunum depresyonuna neden olur ve bu durum da ölümle sonuçlanır. 

• Benzodiazepin-Alkol İçeren İlaçlar: Bu iki tür ilacın birleşimi oldukça tehlikeli sonuçlara neden olabilmektedir. Bu etkileşim sonucunda Alzheimer hastalığı riski artar, vücut ilaca karşı tolerans geliştirir ve ileriye dönük amnezi gerçekleşebilir. 
• Benzodiazepin-Zopiklon (İmovane): Zopiklon sinir sistemi üzerine etki ederek uyku getirmeyi amaçlayan bir ilaç türüdür. Bu ilaçlar özellikle uyku sorunu yaşayan hastaların kısa süreli tedavisinde kullanılırlar.

Zopiklon ve benzodiazepinlerin etkileşimi akut uykusuzluk tedavisinde sıklıkla tercih edilir. Ancak bilinmelidir ki kronik uykusuzluk tedavisinde bu ilaçlardan ziyade antidepresanlar tercih edilmelidir. 

Hamilelik ve Emzirme Döneminde Benzodiazepin Kullanımı

Teratojen etkilerinin bulunması nedeniye benzodiazepinler gebelikte ve emzirme döneminde kullanımından kaçınılması gereken ilaç türlerindendir.

Benzodiazepinlerin gebelikte kullanılması hem anne hem de bebek üzerinde oldukça önemli yan etkilerin gerçekleşmesine sebep olabilmektedir. 

Gebelikte benzodiazepin kullanımı fetüste yarık damak/dudak oluşumu riskini artırmaktadır. Bununla beraber uzun süredir yapılan çalışmalar göstermektedir ki gebelik sırasında benzodiazepin kullanılması kişinin düşük yapma riskini artırmaktadır. 

Bu kullanımın bir diğer yan etkisi ise yenidoğanlarda gevşek bebek sendromuna yol açmasıdır. Yenidoğanlarda hipotermi, solunum sıkıntısı, beslenme güçlüğü, hipotoni ve letarji gibi rahatsızlıkların görülmesi de annenin hamilelik ve emzirme dönemlerinde benzodiazepin kullanmasıyla ilişkilidir.

Benzodiazepin etkisine maruz kalan yenidoğan bebekler ani sıçrama, uyku bozuklukları, mide bulantısı, kusma ve emme güçlüğü gibi birçok sorunla karşı karşıya kalmaktadır.