Bağlanma Türleri
’Değersizlik duyguları yaşayan bir insan ilişkilerinde tutarsızdır. Bazen üstünlüğünü kanıtlamak amacıyla insanlarla yoğun bir ilişkiye geçer, kendisini eksiksiz ve yetersiz bulduğu zamanlarda da onlarla karşılaşmamaya çalışır.’ demiş Engin Geçtan, 'İnsan Olmak' adlı kitabında.
Bebeklikten itibaren ona bakım veren birincil ebeveyni ile arasında oluşan veya oluşamayan güven duygusu, bireyin gelecekteki pek çok insan ilişkisinde karşısındakiyle oluşturduğu bağlanma türlerinin temelini oluşturur. Bu bağlamda yapılan bir araştırma sonucu buna bağlanma teorisi denilmiştir.
Bağlanma teorisi, psikolog Mary Ainsworth ve John Bowlby tarafından geliştirilmiştir. İlk olarak bebeğin duygusal ve fiziksel ihtiyaçlarının karşılanması ebeveyni(anne) ile bebek arasında güven bağı oluşmasını sağlar. Tam tersi durumlarda ise (bebeğin ihtiyaçlarının karşılanmaması, ilgisizlik ya da bunlarının yapımındaki tutarsızlıklar) tahmin edilebileceği üzere bebeğin güven duygusu zedelenir.
Bu araştırmaya göre yaşamın en başlarından itibaren olmak üzere inşa edilen bağlanmanın kalitesi bebeklikten yetişkinliğe bireyin kurduğu bütün ilişkileri etkiler.
Kişinin kendini nasıl tanımladığı; çevresini algılayış biçimini, seçimlerini, olaylarla baş etme şeklini, arkadaşlık ilişkileri ve romantik ilişkilerini etkiler.
BağlanmaTürleri
Bağlanma türleri psikolog Mary Ainsworth tarafından güvenli bağlanma, kaçıngan-güvensiz bağlanma, kaygılı-güvensiz bağlanma olmak üzere 3 farklı şekilde tanımlanmıştır. Ancak ilerleyen yıllarda Main ve Solomon tarafınan dördüncü bir bağlanma türü daha tanımlanmıştır. Bu da darmadağın-güvensiz bağlanmadır.
"Ebeveynleriyle güvenli ilişkisi olan çocuklar daha emin ve daha yeteneklidir; ikisiyle de güvenli ilişkisi olmayan çocuklarda bu durum asgari düzeydedir; biriyle güvenl ilişkisi olup diğeriyle olmayanlar arada kalmışlardır." John Bowly, Bağlanma
Güvenli Bağlanma
Hedeflenen bağlanma türüdür. Çocuk anne babasının (ya da onu yetiştiren sorumluluğunun onda olduğu kişiler) yanlarında olduğunu (bebeklikteki emzirme ve yenidoğan bebeğin babanın göğsüne verilmesi ile başlayan temaslar güzel birer örnektir), verdiği tepkilere karşılık bulabildiğini, temel iletişim çağında anlaşılabileceğini gördüğünde ve bunu hissettiği zaman güvenli bağlanma gelişir.
Güvenli bağlanma ilişkilerinde, anne babalar çocuğun kendini rahat hissettiği alanlarının dışına çıkmasına izin verir (Konforlu alan genelde anne babalar için daha konforludur. Örneğin çocuğun kumda oynaması çamurda oynamasından daha az zorluk çıkarır ebeveynler için.) fakat çocuk güven duyma veya rahatlık arayışıyla konfor alanına geri döndüğünde ona istediği güveni vererek rahatlamalarını ve iyi hissetmelerini sağlarlar.
Çocuk bu şekilde olumsuz duygularını açıklayabileceğini, anne babasının onun ihtiyaçlarını görüp giderdiğini ve yardıma ihtiyaç duyduğunda birinin onun yanında olacağını öğrenir. Bu şekilde yetişen çocuklar biriyle nasıl güvenli bağ kuracağını öğrenirler ve kendileriyle de çok sağlıklı bir benlik yapısı geliştirebilirler.
Kaygılı-Güvensiz Bağlanma
Anne baba çocuğun ihtiyaçlarını ara sıra karşılarsa kaygılı-güvensiz bağlanma şekli ortaya çıkar. Çocuğun temel bakım ve korunma istekleri bazen vardır bazen yoktur. Çocuk anne babasına ihtiyaç duyduğu anlarda yanında olacaklarına emin olamaz, güvenemez. Yani güvenlik duygusu konfor alanından çıktığında (bazen içindeyken dahi) yok olacak gibi gelir.
Bu sebeple mümkün olabilecek en fazla yakınlıkta anne babasının yanında durur ve hiçbir yere ayrılmaz. Onların yakınında olduğu için ödüle layık olduğunu düşünen, beklentili, yapışkan bir çocuk olur. Karşılaştığı sorunlarla ilgili çok fazla tepki vererek anne babasının ilgisini çekebilmeyi hedefler.
Bu bağlanma türünde tahmin edememe durumu olması günün sonunda ailesine her daim muhtaç, sinirli ve güvensiz olur.
Kaçıngan-Güvensiz Bağlanma
Ebeveynlerden biri çoğu zaman çocuğunun gereksinimlerini karşılamakta hatta kabul etmekte bile zorlanabilir. Çocuğun sorunlarını gidermektense onun duygularını ya da somut problemleri küçümsüyor, isteklerine karşılık vermiyor ve çocuğun zorlanması doğal durumlarında dahi yardımcı olmuyor olabilir. Bu da kaçıngan-güvensiz bağlanmaya sebep olur.
Bu yüzden çocuk anne babasından yardım istemenin kendisi için işe yaramayacağını öğrenir. Günün sonunda anne baba yardımcı olmayı bırak kendi problemleriyle ilgili beklentiye bile girebiliyordur. Bu bağlanma türünde çocuk sadece kendisine güvenmeyi, etraftan beklentiye girmemeyi, yardım istemenin manasız olduğunu öğrenir. Duygularını da aynı sebeplerden dolayı saklama eğilimindedir.
İsminden de anlaşıldığı gibi bu bağlanma türüne sahip bir çocuk anne babasından gerek duygusal gerek fiziksel olarak kaçınır. Onlardan gelecek ilgiyi reddetmese de bununla ilgili bir beklentisi olmaz
Darmadağın-Güvensiz Bağlanma
Bu bağlanma türünde anne babalar değişik davranışlar sergiler. Çocuklarını korkutabilirler, komik duruma düşürebilirler ya da dışlayabilirler. Bu şekilde davranış sergileyen anne babalarda çoğunlukla ortaya çıkartılmamış geçmiş bir ruhsal örselenme görülür. Çocukları onların yakınındayken ona ilgi vermekten çok onun varlığından korku duyarlar ve kaygı seviyeleri artar. Bu bağlama türünde diğer üçünden farklı olarak herhangi bir düzen yoktur.
Diğer üç bağlanma türünde de çocuğun bir şekilde öğrendiği ve yaşamında uyguladığı bir bağlanma türü ortaya çıkar bu bağlanma türünde çocuk her durum ve kişi için farklılık gösteren tutumlar sergileyebilir. Anne babasının ona bakmasını istemeyebilir onlara karşı saldırgan olabilir.
‘’Annesinin ayrıldığını gördüğünde itiraz eden ve izlemeye kalkışan bir çocuğa annesinin nerede olduğu ve dilediğinde ulaşabileceğini bilmesi sağlandığında kendi başına oynamaktan gayet mutlu olmaktadır.’’ John Bowlby, Bağlanma
Çocukluk bağlanma şekilleri; yetişkinlerin kurdukları ilişkilerde, onların nasıl davrandıklarını ve ne hissettiklerini fazlasıyla etkileyebilir. Bebeklik çocukluk evresinde güvenli bağlanmayla büyümüş olan erişkinler hayatlarında genellikle doğru, iyi ilişkiler kurarlar. Duygularını paylaşmakta zorlanmaz dürüstçe kendilerini ifade edebilirler. Karşısındaki bireyin yardımı duyar ve kucaklayıcı davranabilirler. Bu kişiler diğer insanların güvenilir olduğunu düşünürler. Kendilerini de sevilmeye layık görürler.
İletişerek yakınlık kurmaktan çekinmezler aksine buna doğal bir eğilimleri bile vardır. Kurdukları ikili ilişkilerde empati yetenekleri yüksek olduğu için karşısındaki bireyin hislerinden ve duygularından kendilerini bağımsız görmezler. Sorumluluk alırlar ve problemleri çözmeye yönelik adım atmaktan geri durmazlar. Bu çözümü bulmaya çalışırken hem karşı tarafın hem de kendinin istek ve ihtiyaçlarını yok saymayarak ortak bir payda bulmaya özen gösterirler. Yani ne bencillerdir ne de kendi hislerini yok sayarlar.
Kaygılı güvensiz bağlanma ile büyüyen ’yapışkan’ çocuklar birer yapışkan yetişkin olurlar. Bu kişiler kurdukları ilişkilerde çok daha fazla beklentiye girerler ve fazla sahiplenicidirler. Kurmaları gereken alma verme dengesiyle ilgili hep tereddüt yaşarlar. Ya çok verici ya da çok az verici olmakla kendi kendilerini durmadan sınarlar. Karşıdakinin sevgisine ihtiyacı olduğunu bilirler ama bunu hak etmediğini düşünürler. Ya karşısındakini kendinden uzaklaştırmamak için çabalarlar ya da benim ona muhtaç olduğumu bilmemeli güdüsüyle uzak tutmaya çalışırlar. Bir ilişkinin içinde kendilerini tanımlamaya önem gösterirler ve ilişkinin kendilerini kurtaracağını, tamamlayacağını düşünürler.
Dışlanmanın ufacık bir belirtisine bile çok duyarlı olduklarını düşünürler. Herhangi bir konuyu kişisel algılamaya eğilimlidirler. Eşleriyle oluşacak bir problemde terk edilme korkusu içerisinde oldukları için genelde sessiz kalırlar. Bu da genelde de görüldüğü üzere başka zamanlarda öfke patlaması olarak geri döner. Bu kişiler genellikle ilgi ve temas bağımlısıdır. Beklentileri hep bu yöndedir. Eşlerinden ayrı kalmakla ilgili büyük kaygılar yaşadıkları için tıpkı temelinde anne babaya olduğu gibi eşlerine de bağımlılık gösterirler ve yanlarından ayrılmak istemezler. İlişkilerinin bitmesiyle ilgili olabilecek herhangi bir duruma çok fazla tepki gösterirler ve genelde ilişkilerindeki bu aşırı bağlanma ilişkinin bitmesine sebep olur.
Kaçıngan bağlanma tipini öğrenen kişiler bir ilişki kurmaktan kaçıyor olabilirler. Farklı sebeplerle olsa da bu tip bağlanmaya sahip kişiler de tıpkı kaygılı bağlanma türündeki kişiler gibi genellikle karşılarındakileri kendinden uzaklaştırmaya eğillimlidir. İlişkilerinde karşısındaki kişiyi küçümsemeye yatkındırlar. Ya da tam zıddı olacak şekilde onlardan korkuyor da olabilirler. Her koyun kendi bacağından asılır mantığıyla hareket eden bu bireyler sadece kendilerine güvendikleri için bir başkasına güven duymakta oldukça fazla zorlanabilir. Buna bir kılıf olarak da romantik ilişkilere zamanları olmadığı veya böyle bir şeyin yoksunluğunu çekmediklerini savunabilirler.
Bütün bu duvarlardan sızan kişiyle kurulacak bir ilişki sonrasında ise 'Ben daima özgür olmalıyım(kendilerine), ben hep özgürüm (karşıya)’ sinyalleri verirler. Oluşabilecek herhangi bir aksilikte çekip gitme fikrine çok yatkındırlar. Karşısındakinin duygularıyla empati kurmazlar ve bu hisler için kendilerinde bir sorumluluk ya da hata görmezler. Çatışma durumunda sessiz sakin bir hayattan başka bir isteklerinin olmadığını belirtirler. Her sorunda oturup konuşmanın mantıklı olmadığını düşünürler.
Bu kişiler yakınlaşmaktan ve birine derin duygular beslemekten fazlasıyla korkarlar. Muhtemel eşleriyle aralarına sınırlar koyarlar. Eşlerinden madden ve manen bir şeyler daima saklarlar. Onların duygularını pek fazla önemsemezler, bencillerdir. Düzenli ilişkiden ziyade alelade ilişkiler yapmaya yakındırlar. Fakat tüm bunlar olurken de daima eski ilişkilerini özlerler. O ilişkileri yüksek mertebede görür ve özlemini duyarlar.
Darmadağın güvensiz bağlanma sahibi bireyler, daha çok ruhsal sorun yaşadıkları gibi kendileriyle ilgili de bilgisizdir ve kendilerini yönetmekte zorluk çekerler. İlişki kurma sırasında ise ya çok soğukturlar ya çok sıcak. Sosyal hayatlarında antipatik davranışlar sergilerler ve bununla ilgili geriye dönük bir özeleştiri de yapmazlar. Baskıcı, bencil ve sorumsuz kişilerdir.
Bağlanma Türlerinin Sonuçları
Çocuklukta öğrenilen bağlanma biçimleri yetişkinlikte kurduğumuz ilişkilerimizi elbette etkilerler fakat bizler sosyal birer varlık olduğumuz için yaşamın her anında bağlanma türlerinin her biriyle maruz kalır onunla ilgili zihnimize birr şeyler işleriz. Yani temelinde anne babasından güvenli bağlanma yoluyla yetişmiş bir kişinin yetişkinlikte kurduğu her ilişkisinde ya da ilişkisinin her anında doğru davranışlar sergilemesini beklemeyiz.
Kaygılı, kaçıngan veya darmadağın bağlanma biçimleriyle yetişmiş kişiler de ilkokuldan üniversiteye yaşamın her anında yeni biçimlere tanıklık ederler ve öğrenmeye devam ederler. Düzgün bir ilişki kurabilmenin yolu her daim düz ilerlemeyebilir. Birey kendini geliştirmeye, iyileştirmeye açıklığının devamı çok önemlidir. Kişi iyi olmaya alışkın olmayabilir, iyi olmaya niyetli olması yeterlidir.
