Amnezi Nedir? Türleri, Nedenleri ve Belirtileri

Unutkanlık; her insanın başına gelebilecek, sıklıkla günlük hayatın streslerinden ve yoğun tempodan kaynaklanan bir sorundur. 

Günlük hayata dahil edilecek birtakım aktiviteler ve hayatın her bakımdan daha sağlıklı bir hale getirilmesi ile çözüme kavuşturulabilecek olan bu sorun, modern dünyada pek çok insanın başına gelmektedir. 

Oysa amnezi; çoğu zaman karıştırılsa da, unutkanlığa nazaran daha ciddi ve destek gerektirme ihtimali daha yüksek olan bir problemdir. 

Amnestik sendrom olarak da isimlendirilen Amnezi kısaca; farklı nedenlerle ortaya çıkabilen ancak daha çok kafa travmaları sonucunda görülen hafıza problemlerini ifade eder. 

Çoğu zaman geçici olan Amnezi, nadiren kalıcı da olabilmektedir ve hafızadaki bilgi, deneyim ve hatıraların unutulmasına neden olur. Bu nedenle Amneziden söz edilirken bir çeşit hafıza kaybı da denilebilecektir. 

Burada önemli bir nokta amnezide kişilerin kendi kimlikleri ile bir problem yaşamamasıdır. Yani Amnezi yaşayan birey kendi kimliğini hatırlar. 

Ek olarak; yakın çevre, motor becerileri vs. de Amnezi sonucu hatırlanmayan şeyler değildir. Ayrıca Amnezide kişi geçmiş bilgi ve anıları unutmakla kalmayıp yeni bilgiler edinmede de zorlanabilecektir. 

Amnezi Türleri 

Amnezi bazı faktörlere bağlı olarak birçok farklı türde ortaya çıkabilir. Bu türlerden şöyle bahsedebiliriz:

• Retrograd Amnezi: Geçmişe yönelik olan bu amnezi türünde, kişi amneziye sebep olan olaydan önceki bilgileri hatırlamaz. Daha çok yakın tarihteki olaylar unutulacaktır. 
• Travma Sonrası Amnezi: En sık karşılaşılan ve yaşanan bir kafa travmasının ardından görülen amnezi türüdür. Amnezinin yanında koma ve bilinç kaybı gibi durumlar da görülebilmektedir. Travma sonrası amnezi hem anterograd amnezi hem de retrograd amneziyi kapsayabilmektedir.
• Dissosiyatif Amnezi: Kişinin travmatik bir olay sonrası hem bu yaşanan olayı hem de bazı kişisel bilgileri unutması olarak betimlenen amnezi türüdür.
• Anterograd Amnezi: Retrograd amnezinin tersine burada kişi amneziye sebep olan olaydan sonraki bilgileri hatırlamaz. Ayrıca burada olaydan sonra yeni bilgiler edinmede de kişi zorlanır. Yani amnezinin ileriye dönük etkisi söz konusudur. 
• İnfantil Amnezi: Bebeksi amnezi olarak da adlandırılan infantil amnezide kişi erken çocuklukta yaşadıklarını hatırlayamaz. Diğerlerinin aksine hastalık olarak betimlenemez ve toplumun büyük bir bölümünde görülmektedir. 
• Geçici Global Amnezi: Genellikle 24 saat içinde normale dönen geçici hafıza kaybı, geçici global amnezi olarak adlandırılmaktadır ve çoğu kişinin aklına amnezi denildiğinde gelen türdür. Amnezi durumu geçtiğinde ise kişi için artık amnezi geçirdiği süreç kayıptır. 

Amnezi Nedenleri

Amnezi en başta kafa travmaları olmak üzere farklı birçok nedenle ortaya çıkabilir. Amnezinin nedenleri nörolojik nedenler ve psikolojik nedenler olmak üzere iki başlık altından incelenmelidir. Öncelikle nörolojik nedenleri sıralayacak olursak:

• Trafik kazası, yaralanma, düşme vb. sebepler sonucu yaşanan kafa travmaları
• Demanslar ve özellikle Alzheimer hastalığı
• Felç
• Beyinde tümör oluşumu ve beyin kanseri
• Beyin enfeksiyonu
• Nöbet
• HIV
• AIDS
• SİFİLİS
• Beynin otoimmun sistemden etkilendiği hastalıklar
• Beyin bir sebepten oksijenden yoksun kalması
• Tiroide bağlı hastalıklar
• B12 vitamininde eksiklik
• Yoğun veya sürekli radyasyona maruz kalınması
• Alkol bağımlılığı
• Bazı ilaçların sık kullanımı

Amneziye daha çok nörolojik faktörler neden olmakla birlikte nadiren psikolojik sebeplerle de amnezi ortaya çıkabilmektedir. Bu psikolojik sebepler ise yoğun stres ve travma sonrası stres bozukluğudur. Psikolojik sebeplerle daha sık ortaya çıkan amnezi türleri ise dissosiyatif amnezi, travma sonrası amnezi ve retrograd amnezidir. 

Kimler Amneziye Daha Yatkındır?

Amnezi daha önce detaylı tanımladığımız gibi hafızadaki bilgi ve anıların hatırlanamaması durumunu ifade eder ve daha çok nörolojik sebeplerle, nadiren de psikolojik sebepler sonucu ortaya çıkar. 

Amneziye neden olan faktörleri göz önüne aldığımızda aslında kimlerin amneziye yatkın olduğu da daha anlaşılır hale gelecektir. Buna göre travmatik olayların hakim olduğu bir çocukluk yaşayan kişiler dissosiyatif amnezi,  travma sonrası amnezi ve retrograd amnezi yaşamaya, ufak kazalar sonucu kafa travmaları yaşayanlar geçici global amnezi yaşamaya, toplumun büyük bir kısmı ise bebeksi amnezi yaşamaya yatkındır. 

Ayrıca duygusal hassasiyeti daha fazla olanların da psikolojik sebepler sonucu amneziye daha yatkın olduklarını söyleyebiliriz. 

Bunun yanında bazı nörolojik hastalıklar ve olaylardan dolayı da bireyler amneziye daha yatkın hale gelebilmektedir. Bunlar; epilepsi, demans ve felçtir. 

Amnezi Belirtileri ve Tanı Kriterleri

Amnezi, türüne bağlı olarak farklı belirtiler ortaya çıkarabilirse de genel olarak görülen belirtileri şöyledir:

• Kafa karışıklığı
• Unutkanlık
• Zihinde bulanıklık
• Tanıdık simaları hatırlayamama
• Yeni bilgileri öğrenmede zorluk yaşama
• Günlük hayat aktivitelerinde zorlanma
• Görevlerin hatırlanmaması nedeniyle görev bilincinde azalma
• Hafızada oluşan boşlukları yanlış ve farazi bilgilerle doldurma
• İyileşmeden sonra amnezi döneminin hatırlanmaması
• Adaptasyon sorunları

Amnezi tanısının nasıl konacağı sorusuna ise hastanın öyküsünün dikkatli incelenmesi, bazı fiziki muayeneler, nörolojik muayene, tomografi ve MRI taramaları, kan testi gibi farklı cevaplar verilebilir. 

Ancak özellikle bilinmesi gerekir ki amnezi teşhisi muhakkak bir doktor tarafından yapılmalıdır. Bunun için hastanelerin nöroloji bölümüne başvurulabilir. 

Kişi internet ortamındaki testler sonucu ya da fazla unutkanlaştığı için kendi kendine amnezi teşhisi koymamalıdır. 

Amnezi İle Yaşam

Amnezi kişinin hayatını oldukça kısıtlayıcı ve zorlaştıran bir etkiye sahiptir. Amnezi özellikle modern hayatta, insanların hatırlaması gerekenlerin ve görevlerinin bu denli artış gösterdiği bir dönemde insan hayatında oldukça negatif etkiler gösterebilecektir. 

Kaldı ki sosyal yaşam da hafızanın güçlenmesini gerektirmektedir. Zira kişilerin iş hayatlarının yanında sosyal yaşamları da oldukça hareketli bir seviyeye yükselmiştir. 

Hayatın içindeki amnezi etkilerinin azalması kişinin bunun için harcadığı çaba ile olduğu kadar çevresindekilerin kişiye olan yaklaşımlarıyla da oldukça orantılıdır. 

Amnezinin ortaya çıkmasına sebep olan faktör ile birlikte hayata etkilerinin ölçüsünde değişim olabilmektedir. Zira amnezi kimi zaman sinir sistemindeki ve beynin işleyişindeki bir problemden dolayı ortaya çıkabilirken kimi zaman da psikolojik bir sebeple, örneğin travma sonrası stres bozukluğunun bir sonucu olarak, ortaya çıkabilmektedir. Ayrıca bu etkide amnezinin türü de rol oynamaktadır. 

Amnezi türüne göre kısa ya da uzun süreli, geleceğe ya da geçmişe yönelik olabildiğinden etkileri bununla orantılı olarak yaşamın içine dağılacaktır. Amnezinin hem türü hem de ortaya çıkış nedeni kişilerin psikolojisi ve günlük yaşam aktivitelerini yerine getirme verimlilikleri üzerinde rol oynayacaktır. 

Adli Vakalarda Amnezinin Rolü 

Adli vakalarda amnezi, tamamen bilinç kaybı oluşturmadığından doğrudan etki ortaya çıkarmasa da etkisi inkar edilemeyecek bir düzeydedir.

Bunun sebebi amnezi durumunundaki bireyin bu durum sona erdikten sonra genelde amnezi sürecini hatırlamamasıdır. 

Dolayısıyla, adli vakalarda amnezi suçun faili açısından önem arz edebilecektir. Zira Türk Ceza Kanunumuzun ilgili maddesinde alkol ve uyuşturucu madde etkisinde olma ile birlikte geçici bazı nedenler de ceza sorumluluğunu azaltan nedenler arasında sayılmıştır. 

Geçici nedenden kasıt burada kişinin kalıcı olmayan bir sebep sonucu işlediği fiilin hukuki anlamdaki sonuçlarını algılayamayacak durumda olması ve bunun sonucunda hareketlerini kontrol etme yeteneğinin azalmış olmasıdır. 

Bir suç işleyen kişinin amnezi durumunda iken bu suçu işlemiş olması halinde hakim bunu da cezanın ertelenmesi sebepleri bakımından göz önünde bulundurmalıdır.

Yine de belirtmeliyiz ki amnezinin türü de önemlidir ve ayrıca Türk hukuku bu tarz değerlendirmelerde hakime vicdani kanaat ve takdir yetkisi hakkı tanımıştır. 

Amnezinin Popüler Kültürdeki Yeri 

Popüler kültür, gün geçtikçe insan hafızasını daha da zorlayan bir olgu haline geliyor. Bunun sebebi, her geçen gün popüler kültürün değişime uğraması ve hafızayı zorlayacak derecede dinamik bir hal almış olması. 

Bunun yanında popüler kültürün dünyamıza kattığı şeylerden biri de çoğu insanın yaşamının her saniye göz önünde olması ve ulaşılabilirlikteki inanılmaz artış. 

Hal böyle olunca kişilerde rekabet dürtüsü oluşuyor ve bu da yoğun stresin kapılarını aralıyor. Yoğun stres amneziyi tetikleyen psikolojik faktörlerden biri olduğundan; amnezinin popüler kültürün etkilerinden daha çok negatif etkileri kısmında yer aldığını söylemek zor olmayacaktır. 

Çocuklarda Amnezi Görülebilir Mi?

Çocuklar belli bir yaş aralığındaki anılarını hatırlasalar da, çocuktan çocuğa değişmekle birlikte, genellikle 4 yaş öncesi anılarını hatırlamayacaklardır. Bunun nedeni daha önce amnezi türlerinden bahsederken söz ettiğimiz infantil amnezi (bir diğer adıyla bebeksi amnezi)dir. 

Toplumun büyük bir bölümünde görülen bu amnezi çoğu zaman tedavi gerektirmeyip kişinin erken çocukluk yani çoğunlukla 2-4 yaş arasında yaşadıklarını hatırlamaması durumudur. 

Dolayısıyla çocuklar da erken çocukluk dönemlerine dair pekala amnezi yaşayabilmektedir.

Amnezinin İş ve Okul Hayatına Etkileri 

Etkilerini daha iyi anlamak açısından öncelikle amneziyi kısaca ifade edecek olursak; çeşitli sebeplere bağlı olarak hafıza kayıpları ve aşırı unutkanlık ile kimi zaman yeni bilgileri de öğrenmekte güçlükler yaşanması amnezi olarak adlandırılmaktadır. 

Aslında tanımından da amnezinin hem iş hayatında hem de okul hayatında ne denli olumsuzluklar meydana getireceği açıktır. Zira hafıza iş hayatında da eğitim hayatında da oldukça önemli bir yere sahiptir. 

Amnezi nedeniyle daha önce öğrenilmiş bilgilerin hafızadan silinmesi hayatın bu iki kısmında da hem kişiyi hem de çevresindekileri zor duruma düşürecektir. 

Kaldı ki birtakım amnezi türlerinde görülen yeni bilgilerin hafızaya alınmasında da zorluk yaşanması durumu bu noktada işi daha çok zorlaştıracaktır. 

Özellikle gelişmelerin çalışanlar tarafından her an hafızada tutulmasını gerektiren şirketlerde çalışan kişiler, amnezi yaşamaları halinde işverenin gözünde ideal bir personel olmaktan uzaklaşabilecektir. 

Okul hayatında ise özellikle önemli görülen sınavlara hazırlık süresinde amnezi öğrenciyi oldukça zorlayabilecektir.

Amnezinin Sosyal Hayata Etkileri

Dinamizmin her geçen gün arttığı dünyada gelişmeleri akılda tutmak hiçbir problemi olmayan kişiler için dahi zorken, amnezi yaşayan kişiler için durumun daha da zor olacağı aşikardır. 

Hal böyle olunca amnezinin kişinin sosyal hayatını olumsuz etkilemediği söylenemeyecektir. 

Zira ilişkiler de amneziden olumsuz etkilenecektir. Bunun sebebi hem ikili ilişkilerde hem genel olarak insan ilişkilerinde hafızanın önemine dayanmaktadır. 

Bu noktada çevresindekilerin kişiye desteği ve anlayışları da oldukça çok önem arz etmektedir. Kişinin çabaları ve çevresindekilerin gösterdikleri anlayış ve verecekleri destek ile amnezinin sosyal hayattaki etkileri minimumda tutmak mümkün olabilmektedir.