Üstünlük Kompleksi

Kendini herkesten üstün görmek dışarıdan bakıldığında egoistliğin bir belirtisi gibi görünse de bu başlı başına bir kompleks haline gelmiş olabilir. Aşağılık kompleksinin karşıt kavramı olan üstünlük kompleksi, tam olarak kendini herkesten ve her şeyden üstün göstermeye çalışmayı ifade eder. 

Üstünlük Kompleksi Nedir?

Üstünlük kompleksi, ünlü Avusturyalı psikiyatrist Alfred Adler'in bireysel psikoloji kuramının bir parçası olarak ilk defa karşımıza çıkmıştır. Adler, üstünlük kompleksinin insanın kendinde hissettiği aşağı yönler, ezici duygular, yetersizlik hissi gibi olumsuz duygular ile başa çıkmak için oluşturduğu bir savunma mekanizması olduğunu ifade eder. 

Birey aşağılık, yetersizlik duygusunu yenmek için bir üstünlük çabası içine girer. Aslında doğal ve normal olan budur. Bu çaba sayesinde kişi ilerleme kaydeder. Fakat birey bu aşağılık duygusu ile sağlıksız ya da aşırı bir üstünlük çabası içerisine girerse üstünlük kompleksi geliştirir. 

Bu durumda kişide kendini üstün görmeye başlar ve diğer insanlarında kendisini bu şekilde görmesini ister.

Üstünlük Kompleksi Nedenleri Nelerdir? 

Bariz bir nedeni olmasa da, genellikle kişinin yaşadığı yetersiz ve aşağılık olma hissi, düşük benlik saygısına sahip olması gibi durumların aşırı telafisi olarak karşımıza çıkabilir. 

Üstünlük kompleksi özellikle çocukluk dönemi deneyimlerimizden oldukça etkilenebilmektedir. Çocukluk döneminde anne babaya olan aşırı bağımlılık doğal olarak bir aşağılık duygusu oluşmasına neden olur. Bağımlı olduğu kişilerle sağlıklı bir ilişki yürüten çocuk, bu aşağılık duygusunun üstesinden gelmek için öğrenmeye, kendini geliştirmeye, ilerlemeye daha yatkındır. 

Bu döneminde alay edilme, küçük görülme, takdir edilmeme gibi durumlar yaşayan kişilerde ise  hem kendisine hem çevresine kendini ispatlamak için üstünlük çabasına girebilir. Bunun aksine ebeveynleri tarafından aşırı ve gereksiz yere övülen, abartılan kişiler de kendini herkesten üstün, zeki, akıllı, güzel, yetenekli görebilirler.

Üstünlük Kompleksi Belirtileri Nelerdir?

Üstünlük kompleksine sahip kişiler günlük yaşamda, iş hayatında, özel yaşamında, düşünce yapısında , romantik ilişkilerde ,arkadaşlık ilişkilerinde farklı belirtiler gösterebilirler. Bu belirtiler;

• Sürekli kıstas içindedirler: Üstünlük kompleksine sahip olmayan insanlarda da kıyaslama görülebilir. Bu durum insanın doğasında olan bir özelliktir. Fakat üstünlük kompleksine sahip kişiler bunu daha sık yaparlar. 

  Karşısındaki insanda kıyasladığı özellik kendisinde eksik olduğunu düşünürse kendi üstünlüğünü ispatlama yarışına girebilir ya da ilgiyi kendisinin daha iyi olduğunu düşündüğü konuya çekebilir. Üstünlük kompleksine sahip kişiler yetersiz bir özelliği kabullenmezler.

• Kendinden emin bir tavır sergilerler: Üstünlük kompleksine sahip kişiler ne kadar dışardan kendinden emin gözükseler de özgüven eksikliğine sahip olabilirler. Sürekli kendilerini en iyi, en doğru gösterme eğilimine sahip oldukları için içten içe kendilerini beğenmeyebilirler bu da öz güven düşüklüğüne neden olabilir.

• Hayırı kabul etmezler: Reddedilmeyi ya da hayırı cevap olarak kabul etmezler. Kendi fikir, düşünce ve tekliflerinin kabul edilebilir, doğru olan olduğunu ve karşısındaki kişiler için bir fırsat olduğunu düşünürler. 

  Kendi istekleri doğrultusunda hareket edilmesini severler bu yüzden topluluklarda öne çıkmayı, lider olmayı, plan yapmayı, yönlendirmeyi severler.

• Eleştiriye açık değillerdir: Kendisini diğer insanlardan üstün gören bir kişinin, kendisinden aşağı gördüğü insanlar tarafından yorumlanmayı, eleştirilmeyi kabul etmemesi sizi şaşırtan bir tutum olmamalı. 

  Kendi zihinlerinde en iyisi, en güzeli ve en doğrusu kendi oldukları için eleştiriler kendileri için çok bir şey ifade etmez. Fakat bu eleştirileri umursamayıp geçtiklerini düşündürmesin size.  Eleştirilmekten ya da eksik yönlerinin ifade edilmesinden hoşlanmadıkları için bu durumlarla karşılaştıklarında daha kibirli ve bencil bir tutum sergileyebilirler.

• Şişkin bir egoya sahip olabilirler.

• Ön planda olmayı ve fark edilmeyi severler: Üstünlük kompleksine sahip kimseler göz önünde olmayı, takdir edilmeyi, kendilerinin başarılı olduklarını düşündükleri alanda fark edilmeyi, ilgi görmeyi ve insanların odağında olmayı severler. 

  Bu kimseler istedikleri ilgiyi alamadıklarında ise rahatsız olur, ön plana çıkarmak istedikleri üstün özelliklerini sıkça ifade ederler. 

• Ayrıcalıklı, özel kimseler olduğunu düşünürler.
• Sık sık övgüye ihtiyaç duyarlar
• Benmerkezci tavırlara sahip olabilirler.
• Otoriteye karşı olabilirler
• Üstünlük kompleksine sahip kişiler kuralların üzerinde olduklarını düşünebilirler.
• Karşısındaki kişileri küçümseyebilirler
• Empati yetenekleri pek gelişmiş değildir.
• Çevrelerindeki insanların duygu ve düşüncelerini fazla önemsemezler bu yüzden onlara karşı yaklaşımı empatiden yoksun ve soğuk olabilir.

Tüm bu davranışların temelinde kendini kanıtlama, onay görme duygusu yatar.

Üstünlük Kompleksi ve Ego 

Üstünlük kompleksi ve ego arasında ilişkiyi daha kolay anlaşılabilir şekilde ifade etmek için ilk olarak egonun ne olduğundan ve insan üzerinde ne tür etkilere sahip olduğundan bahsedelim. Ego Latince kökenli ben, benlik, bencillik gibi ifadeler demektir. Psikolojide ise ego kişinin dış dünya ile uyumlu olmasını sağlayan zihinsel faaliyetlere denir. 

Günlük hayatta ise ego, egolu, egoist gibi ifadeler bencil, kibirli, ukala, öfkeli kişiler için kullanılmaktadır. Bu ifadeler size de bir yerden tanıdık geliyor mu? Yukarıda da bahsettiğimiz üstünlük kompleksine sahip kişilerin bazı özellikleri ile ortak olduğunu rahatlıkla fark edebiliriz (bencillik, kibir gibi). 

Egoist kişiliklerde kendi düşüncelerinin doğruluğu tartışmaya kapalıdır. Tıpkı üstünlük kompleksine sahip kişilerin eleştiriye kapalı olması gibi. Ego ve üstünlük kompleksi birbirleriyle karıştırılmaması gereken benzer kavramlardır.

Üstünlük Kompleksi ve Aşağılık Kompleksi 

Üstünlük kompleksi ünlü Avusturyalı psikiyatrist Alfred Adler tarafından ortaya atılan bireysel psikolojinin temel ilkelerinden biridir. Üstünlük kompleksi ve aşağılık kompleksi arasındaki ilişkiyi incelerken ünlü psikiyatristin düşüncelerinden faydalanabiliriz.

Yetersizlik, aşağılık duyguları hayatımızda bir amacımızın oluşmasını sağlamaktadır. İnsanlar daha hayatın en başındayken bu duygular ile doğar. Bir bebek anne, baba ya da herhangi bir yetişkine muhtaçtır. 

Kendinden daha güçlü bir bireye bağımlı olmalarından dolayı doğuştan bir aşağılık duygusuna sahiptir ve bununla birlikte kişiler tüm hayatı boyunca bu aşağılık duygusunu yenmek için üstünlük çabası içerisine girer. Bu nedenlerden dolayı aşağılık duygusu da üstünlük çabası da belirli bir seviyeye kadar doğuştan ve olması gerekendir. Hatta insanın kendini geliştirmesi, ilerleyebilmesi için ihtiyaç duyduğu temel duygulardandır. 

Doğuştan gelen aşağılık duygusunu dengelemek için üstünlük çabası aşırıya kaçar ya da çok güçlü olursa çocuğun hayatının ileriki evrelerinde istediği şeylere ulaşamayacağını düşünüp korkarak normal bir şekilde dengelemeyle kalmayıp daha da ilerletip aşırıya kaçması tehlikeli hale gelebilir. 

Üstünlük çabası aşırıya kaçarak nevrotik bir seviyeye ulaşabilir. Böyle bireyler hayatlarında yüksek amaçlar koyar ve çevresindeki insanların fark etmesini ister. Fakat bahsettiğimiz tüm bu durumların kötü sonuçları hemen açığa çıkacak değillerdir. Bu şekilde ki bir çocuk uzun süre normal bir yaşam sürdürebilir. Bu yolda ilk edineceği karakter özelliği ise açgözlülüğü olabilir. 

Her şeyde olduğu gibi bu iki duyguda da aşırılık kompleksi haline gelir ise kişi gerek kendi iç dünyası gerek etrafındaki insanlarla olan ilişkisinde  sorunlar yaşamaya başlar. Kendisinin üstün olduğunu kanıtlama çabasına girer. Sağlıksız ilişkiler kurmaya başlar. 

Bu kişiler karşısındaki kişilerden istedikleri ilgiyi alamadıkça sanki aşağılanıyormuş gibi bir tutuma girer ve agresifleşebilir.

Ayrıca aşağılık kompleksi hakkında daha detaylı bilgiye sahip olmak isterseniz ‘Aşağılık Kompleksi Üzerine Tüm Merak Ettikleriniz’ adlı yazımızı okuyabilirsiniz. 

Üstünlük Kompleksi Bulunan Kişilerle İlişki Nasıl Olur?

Üstünlük kompleksine sahip kişilerin hayatlarının farklı evre ve dönemlerinde çevreleri ile etkileşimlerinde üstünlük kompleksini farklı derecelerde görebiliriz. 

Örneğin çocukluk çağında üstünlük kompleksine sahip bir çocuk oyun oynarken diğer arkadaşlarına karşı emirler vermesi, kendi kurallarına göre oyun düzenlemesi ya da başkalarından öne çıkmaya çalışması ile kendini belli edebilir. Böyle bir ortamda oyun oynayan diğer çocuklar oyundan uzaklaşabilir, üstünlük kompleksine sahip çocuk ile arkadaşlıklardan kaçabilir. 

İleriki yaşlarda ise gerek öne çıkma arzuları gerek hatalarını kabul etmeme istekleri diğer bireylerle ilişkilerini güçleştirebilir. Övülmeye olan arzuları karşısındaki insan tarafından tatmin edilmedikçe kırıcı olabilirler. 

Üstünlük kompleksine sahip bir yakınınız, arkadaşınız ya da partneriniz olduğu zaman onların kendilerini üstün gördüğü konulardan özellikle sık sık bahsetmesi sizi şaşırtmamalı. Karşınızda hiçbir kusuru olmayan, her şeyi çok iyi bilen ya da yapan bir kişi gibi durabilirler. Her insanda olan eksikliklerini ya da kendilerince aşağı özellikleri ellerinden geldikçe geri plana attıkları için onları dört dörtlük bir insan gibi görmeniz sizde yetersizlik hissi uyandırmasın. 

Hayattaki Konumumuzun Üstünlük Kompleksi Oluşmasında Etkisi Var Mıdır?

Diğer bölümlerde üstünlük kompleksinden aşağılık olma hissini yenme çabasının aşırılığı olarak bahsetmiştik. Peki, bu durumun oluşmasında kişinin fiziksel durumu ya da kardeşleri bunun gibi günlük hayatta farklılıklar gösteren ve kendi tercihi olmayan etmenlerin etkileri nelerdir? 

Örneğin yapılan araştırmalara göre ikinci doğan çocuklarda üstün ve güçlü olduğunu daha çok öne çıkarma ihtiyacı duyduklarını  ve kendilerini daha büyük olan kardeşe göre daha ileri götürme çabasına girdikleri gözlenmiştir. 

Tek çocuk olanlarda ise anne ve babanın tüm ilgi ve çabasının kendi üzerinde olmasından kaynaklanan bir üstünlük duygusu olduğu gözlemlenmiştir. Psikiyatrist Alfred Adler'in bireysel psikoloji kuramına göre bireylerin yaşadıkları fiziksel zayıflıkların da daha çok uğraşmak ve mükemmele ulaşma isteğinde etken olduğu söylenebilir. 

Kısacası bireydeki bir eksiklik eğer giderilemiyorsa kişi, başka bir durumda kendisini ilerleterek başarıya ulaşarak kendini tatmin edebilir. 

Üstünlük Kompleksinin Sonuçları Nelerdir? 

Üstünlük kompleksine sahip kişiler hissettikleri yetersizlik ve aşağılık hissi ile mücadele içindedirler. Karşısındaki insanlara kendilerini her zaman en iyisi olarak gösterme çabasındadırlar. Bu tutumları onları yaşamlarında daha kontrolcü hale getirebilir. 

Hayatlarındaki çok basit işler bile onlar için yorucu hale gelir. Her zaman kendilerinin en üstün olduğunu kanıtlama arzusu çevresindeki insanlarla ilişkilerini zedeleyebilir. Tüm bu sonuçlar hayatlarını, iç huzurlarını, sosyal yaşamlarını olumsuz etkiler.

Üstünlük Kompleksi İle Nasıl Baş Ederiz?

Etrafımızda üstünlük kompleksine sahip biri varsa ya da kendinizde üstünlük kompleksine dair belirli davranış ve durumları gözlemliyor iseniz ve bu durumdan rahatsız oluyorsanız ilk adımı atmış bulunmaktasınız. Çünkü bir problemi aşmanın en önemli adımı onun farkında olup kabullenmektir.

İşe ilk olarak kendinize ya da üstünlük  kompleksi olduğunu düşündüğünüz kişiye sabır ile yaklaşarak başlayabilirsiniz. Eğer bu kişi siz iseniz bu farkındalık sayesinde her türlü kusur ya da eksikliğe sahip olabileceğinizi kabullenmek sizin için önemli bir adımdır. Kendinize bu kadar yüklenmemelisiniz. Her insanda olduğu gibi sizin de eksik yanlarınız olabilir ve bu sizin aşağı olduğunuz anlamına gelmez. 

Geçmiş deneyimleriniz sizi böyle hissettirse de aslında düşündüğünüzden daha iyi bir yerdesiniz. Üstünlük kompleksinin neden olduğu kibir, etrafındaki kişileri daha aşağı görme ve benmerkezci tavırlar sizi tam tersi daha çok zor duruma düşürmektedir. Ama hemen kötü düşüncelere kapılmamalısınız. 

Bu zorluğu tek başınıza yenmek zorunda değilsiniz. Kendi çabanız ve bir ruh sağlığı uzmanı ile bunun üstesinden gelebilirsiniz. Sadece kendinize bir şans verin.

Eğer bu kişi siz değil de bir sevdiğiniz ya da arkadaşınız ise lütfen ona karşı sabırlı olun ve zaman tanıyın. Onun da kendindeki bu problemi keşfetmesi için sakin ve sabırlı yaklaşın. Sert ve yargılayıcı bir üslup bizi istediğimizin tam tersi bir yönde ilerletebilir. 

Üstünlük kompleksine sahip kişinin kibirli, sinirli davranışları karşısında güç duruma düşebilirsiniz. Şunu da unutmamak gerekir ki dışarıdan çaba ancak bir yere kadardır. Sizin elinizden gelen üstünlük kompleksine sahip kişinin bunu fark etmesi sağlamak ve bu yolculukta ona destek olmaktır. 

Geriye yapılabilecek şeyler onun çabasına kalmış durumdadır. Fakat bunların yeterli gelmediği kişilerde uzman tarafından yardım almak  bu problemin çözümünde en sağlıklı ilerlemeye ulaşılmasını sağlar.