Sosyometri Nedir? Nasıl Uygulanır?

Sosyometri hem psikoloji hem de sosyoloji biliminde kullanılan etkili bir yöntemdir. En fazla otuz kırk kişilik küçük grupların birbirileri ile olan iletişim ve etkileşimlerini tespit etmek için uygulanan sosyometri testi toplulukların uyumlarını ölçümlemek için uygulanan bir psikoloji / sosyoloji yöntemi kabul edilir. Genel olarak grup çalışmaları için uygulanan sosyometri yönteminin en çok tercih edildiği alanların başında okullar ve iş yerleri gelir. Bu alanlarda uygulanan sosyometri testleri ile sadece grup içi uyum değil, grubun liderinin kim olduğu, kimin gruptan dışlandığı gibi bireyleri etkileyen sonuçlar da ortaya koyulur.

Sosyometri testi nedir?

Sosyometri, bir grubun psikolojisini çözümleyebilmek ve küçük topluluklar hakkında bilgi edinmek amacıyla uygulanan testlerdir. Tüm grubu kapsayacak şekilde uygulanan testlerin sonuçlarından yola çıkılarak, topluluğun iletişimi, topluluk içindeki en popüler kişi, grubun lideri ve dışlananları tespit edilebilir.

Son yıllarda birçok okulda aktif olarak uygulanmaya başlanan sosyometri, aynı zaman psikodrama tekniklerinden biri kabul edilir. Sadece grubun özelliklerini değil, gruba dahil olan her bireyi tanıma rehberi olarak da kullanılan bu yöntemin öncelikli amacı grup içi dayanışmayı tespit edip, çatışmaları ve uyumsuzlukları azaltmaktır. Özellikle okullarda uygulanan testlerde alınan sonuçlar ile sınıfta ayrımcılığa ya da akran zorbalığına maruz kalan öğrencilerin hızlı bir şekilde tespit edilmesi mümkün olur.

Ancak sosyometri yönteminden elde edilen sonuçların her zaman yüzde yüz gerçeği yansıtmayabileceği de unutulmamalıdır. Özellikle okullarda, küçük yaş grubundaki çocuklara uygulanan testlerde sonuçların hata payı daha yüksektir çünkü küçük öğrenciler testte yer alan sorulara tam olarak doğru yanıt vermeyebilirler. Ayrıca, öğrenci ile öğretmenin arasında yeterince şeffaf bir iletişim olmadığında ya da öğrenciler öğretmenlerinden çekindiklerinde soruları yanıtsız bırakma eğilimleri artabilir.

Sosyometrinin tarihi

Sosyometri, geçmişi 1930’lu yıllara kadar giden ve J.L.Morena tarafından geliştirilmiş bir tekniktir. Kişinin ve grubun tüm ilişkilerini, bu ilişkilerin yapı ve dinamiğini sayısal verile içinde tespit etmeyi ve mümkün kılan bu tekniğe göre her topluluğun dışarıdan görünen bir resmi şekli vardır. Dışarıdan bakan bir göz tarafından kolayca fark edilen bu şekil “dış toplum” olarak adlandırılır.  

Bu dış görünüşün altında dışarıdan görülmesi mümkün olmayan, ilk bakışta fark edilemeyen istekler, sevgi ve nefret ilişkileri, sempati ve antipatilere dayanan iletişimler ve bazı gruplaşmalar vardır. Tüm bu iç ilişkiler ise ancak sosyometri testi ile tespit edilebilir buna “sosyometrik matriks” adı verilir. Dış toplumla sosyometrik matriksin çatışması ise sosyal gerçeği ortaya çıkarır.

Sosyometri uygulanırken dikkat edilmesi gereken noktalar

• İlk olarak sosyometri testinin uygulama amacı belirlenmeli ve sorular bu amaç doğrultusunda şekillenmelidir. İş verimliliğini artırmak amacı ile yapılan bir sosyometri testinde “Boş vakitlerinizi kimlerle geçirmek istersiniz” sorusu anlamsız ve işlevsiz kalacaktır. Bu amaca yönelik bir sosyometri testinde “Bu proje için kimlerle çalışmak istersiniz?” sorusu tercih edilmesi daha uygundur.
• Okul ve işyerlerinde uygulanmasında, tüm test ve test dışı envanterlerde olduğu gibi sonuçların gizli tutulacağı mutlaka katılımcılara belirtilmelidir.
• Testi uygulayan kişi ile katılımcılar arasında, sağlıklı ve şeffaf bir iletişim olması gerekir. Özellikle de testi uygulayan öğretmen gibi bir otorite figürüyse bu iletişim çok daha önemlidir.
• Sosyometri testinin uygulama zamanı çok iyi ayarlanmalıdır. Testin uygulanacağı grubun, öncesinde birbirini tanıyacak kadar zaman geçirmiş olması doğru sonucu almak için önemlidir.
• Sosyometri bir kez sonuç alınıp bırakılacak bir yöntem değildir. Grubunun dinamiklerinin zaman içinde değişebileceği gerçeği de göz önünde tutularak belirli aralıklarla tekrarlanması gerekir.
• Sosyometride doğru sonuca ulaşmak için, kullanılacak sorular herkes tarafından anlaşılacak şekilde basit ve açık olmalıdır.

Sosyometri testi nasıl uygulanır?

• Güvenli ve sessiz bir ortam sağlandıktan sonra katılımcılara verilecek durum ve cevaplama kağıtları dağıtılır.
• Öncelikle ad soyad gibi kişisel bilgilerin yazılması istenir.
• Testte verilen durum için katılımcının tercih ettiği 3 kişinin isimlerini öncelik sırasına göre yazması istenir. Yazdıkları isimleri kimse ile paylaşmamaları gerektiği özellikle belirtilir.
• Eğer test bir okul ya da sınıf ortamında uygulanıyorsa, kağıtlara sadece kendi sınıfından arkadaşlarını yazabileceği gibi temel kurallar özellikle küçük yaş öğrencilere mutlaka belirtilmelidir.

Sosyometri değerlendirmesi nasıl yapılır?

• Uygulama yapılan grubun listesi değerlendirme tablosuna yazılır.
• Toplanan cevap kağıtları bu sıraya göre dizilir ve numaralandırılır.
• Tek tek kağıtlar değerlendirmeye alınır. Her katılımcının seçilme derecesi yatay olarak sıralanan seçen katılımcı ile kesişen sütuna rakam olarak yazılır.
• Her secim için birinci sırada seçilen kişiye 3, ikinci derecede seçilen kişiye 2, üçüncü derecede seçilen kişiye 1 puan verilir. Tüm kağıtlara bakılıp işlem bittikten sonra sonuçlar puanlamaya işlenir.
• Katılımcıların seçilme puanları tespit edilir ve toplam puan bölümüne yazılır.
• Birinci dereceden seçimde en yüksek puan alan katılımcıdan başlanarak tablo oluşturulur.
• Çıkan sonuca göre sosyogram tablosu hazırlanır.

Sosyogram nasıl yorumlanır?

Ortaya çıkan sosyogram tablosu topluluğun sosyal etkileşim ağı hakkında bilgi verir. Sosyogramda tespit edilen kişilik tipleri ya da ilişki türleri şunlardır;

Liderler

Bu kişilik tipi sınıfta ya da grup içinde bulunan diğer üyeler tarafından en çok tercih edilen, fikirlerine sürekli başvurulan ve genellikle kararlarına uyulan kişilerdir. Grubunuzda / iş yerinizde / sınıfınızda kimin kararları güvenilirdir ya da kimin izin gitmeyi tercih edersiniz benzeri sorulara verilen cevaplar ile gruptaki lider ya da  liderleri tespit etmek mümkün olabilir.

Yalnızlar

Grup üyelerinden herhangi biri tarafından seçilmemiş kişiler bu kişilik tipini oluşturur. Bu kişilik tipi ile özellikle okul ortamında karşılaşıldığında öğrencinin kendisi ve ailesi ile görüşme yapılması, hem sınıfta hem de sınıf dışında yapılan gözlemlenmesi, arkadaşları ve öğretmenleri ile görüşülerek onu yalnızlığa iten nedenlerin araştırılması gerekir.

Çekimserler

İsmi grup arkadaşları tarafından belli başlıklara altında verilmiş olmasına rağmen, kendisi istenen sayıda arkadaşının adını yazmaya çekinen kişiler bu kişilik tipinde değerlendirilir.

Dengesizler

Bu kişilik tipindeki kişilerin cevapları diğer katılımcılarla tutarsızdır. Genellikle kendilerine listelerinde yer veren kişilere, onlar yer vermezler. Aksine onları istemeyen kişileri tercih ederler.

Klikler

Büyük gruptan soyutlanmış ancak kendi arlarında ilişkilerini sürdüren ve birbirilerini tercih eden alt gruplardır. Genellikle birbirilerine çok bağlı oldukları için grubun bütünlüğünü bozma ihtimalleri vardır. Yorumlama yapılırken klikleri oluşturan kişilerin hangi amaç ve nedenler ile bir araya geldikleri mutlaka araştırılmalıdır.

Sosyogram testi grup içindeki kişilik tipleri ya da ilişki türleri hakkında bilgi verebilir ancak ilişkilerin neden ve nasıl oluştuğuna dair bilgi vermez. Sosyogram sonucu alındıktan sonra gruba gerekli yardımın sağlanabilmesi için belli başlı soruların cevaplarının aranması önemlidir. Bu sorular;

• Kişiler arasında gruplaşmalar, klikler var mıdır? Bu klikler neden ortaya çıkmış?
• Grup bir bütün mü yoksa parçalanmış durumda mı?
• Grubun üyeleri arasın 1.,2.ve 3. derece yakınlaşmalar var mı? Bu yakınlaşmaların nedenleri neler?
• Grup lideri olarak seçilen kişinin bedensel, zihinsel, sosyal, duygusal özellikleri nelerdir? Nasıl bir kişiliği var?  Bu özellikleri toplum tarafından kabul göre özellikler mi?
• Katılımcıların lider olarak seçtikleri kişide kullandıkları değerler, standartlar ya da kriterler nelerdir?
• Grupta hiç istenmeyen kişiler var mı? Varsa bu kişileri istenmeme nedenleri nelerdir?

Bir terapiye ihtiyaç duyuyorsanız, Psikologofisi üzerinden deneyimli isimlerle görüşmeye hemen başlayabilirsiniz. Sesli ya da görüntülü gerçekleştireceğiniz online terapi seansları ile hayatınızdaki sorunlarınıza çözüm bulabilirsiniz.