Şizofreni Nedir, Tedavisi Mümkün müdür?

Şizofreni, sıklıkla yanlış anlaşılan kronik bir beyin bozukluğudur. Gerçeklikten kopmuş gibi görünen düşünceler veya deneyimler, düzensiz davranış veya konuşma ve günlük aktivitelere katılımın azalması ile karakterizedir. Yaygın semptomlar arasında halüsinasyonlar (gerçek gibi görünen ancak aslında zihnin ürünleri olan duyusal deneyimler) ve sanrılar, gerçeğe aykırı olan sabit, yanlış inançlar bulunur. 

Şizofreni, bir kişinin net düşünme, duygularını yönetme, net kararlar verme ve başkalarıyla ilişki kurma becerisine müdahale eder. Dünya Sağlık Örgütü'ne göre, şizofreni dünya çapında 20 milyon insanı etkiliyor ve diğer birçok ruhsal bozukluk kadar yaygın değil.

Şizofreni her yaştan kadın ve erkekte ortaya çıkabilir. Bununla birlikte, araştırmalar, erkeklerin genellikle kadınlardan daha erken, gençliğin sonlarında veya 20'li yaşların başında başlayarak semptomlar geliştirdiğini, kadınların ise en sık 20'li yaşların sonlarında ve 30'ların başında belirtiler gösterdiğini söylemektedir.

Şizofreni Belirtileri ve Davranışları Nelerdir?

Şizofreni hastaları yoğun davranışsal semptomlara sahip olabilir, çoğu zaman kafa karışıklığı ve yönelim bozukluğu olabilir, bu da onların gerçek ile sanrıları veya halüsinasyonları arasında ayrım yapmalarını zorlaştırır. Şizofreni semptomlarının hem örüntü hem de ciddiyet açısından kişiden kişiye önemli ölçüde değiştiğini belirtmek önemlidir. Bazılarının semptomları öngörülemeyen bir şekilde kötüleşebilir veya iyileşebilir ve diğerlerinde tutarlı semptomlar olabilir.

Şizofreni semptomları, iyi veya kötü oldukları için değil, semptomların varlığına veya yokluğuna işaret edip etmemelerine bağlı olarak pozitif veya negatif olarak kabul edilir. Halüsinasyonlar, sanrılar ve düzensiz düşünceler ve konuşma gibi pozitif semptomlar, beynin belirli bölgelerinde artan aktivasyonu temsil eder. 

Pozitif semptomlar ilaç tedavisine iyi yanıt verme eğilimindedir. Negatif belirtiler ise, herhangi bir sosyal bağlantıya istek duymama ve duygusal duygulanım eksikliği gibi normal işleyişi durduran ve ilaç tedavisine iyi yanıt vermeyen belirtileri içerir.

Beş ana şizofreni belirtisi türü vardır: sanrılar, halüsinasyonlar, düzensiz konuşma, düzensiz davranış ve yukarıda bahsedilen "olumsuz" belirtiler.

• Sanrılar: Genel olarak, bir sanrı, bir kişinin aksini gösteren açık ve açık kanıtlara rağmen sahip olduğu kesin bir inançtır.
• Halüsinasyonlar: Halüsinasyonlar, yalnızca zihinde var olmalarına rağmen gerçekmiş gibi deneyimlenen duyumlardır. Bunlar beş duyudan herhangi birini içerebilir, ancak işitsel halüsinasyonlar (sesleri veya kafanızdaki diğer sesleri duymak) şizofreni hastaları için en yaygın olanıdır.
• Düzensiz konuşma: Şizofreni, birinin konuşma becerileri gibi konsantrasyon sorunlarına neden olabilir. Düzensiz konuşma, sorulara kısmen veya tamamen alakasız cevaplar veren, yalnızca kendileri için anlam ifade eden uydurma kelimeler veya deyimler kullanan, kelimeleri veya ifadeleri tekrarlayan ve/veya kelimeleri anlamsızca kafiyeli gibi görünebilir.
• Düzensiz davranış: Tipik olarak, insanların faaliyetleri hedefe yöneliktir, ancak şizofreniden mustarip kişilerin eylemleriyle bağlantılı hedefleri olmayabilir. Bu bireyler, başkalarıyla olduğu gibi kendilerine bakamaz, çalışamaz veya etkileşimde bulunamaz hale gelirler. Düzensiz davranışı tespit etmek zor olabilir, ancak tipik olarak normal günlük işleyişin eksikliği, gereksiz ve aşırı hareket, ketleme ve dürtü kontrolü eksikliği ve tuhaf görünen davranışlarla sonuçlanır.
• “Olumsuz” belirtiler: Olumsuz belirtiler arasında duygusal ifade eksikliği, coşku eksikliği, sosyal geri çekilme ve kişinin çevresi hakkında farkındalık eksikliği sayılabilir.

Bu belirtiler bazen üç grupta sınıflandırılır: psikotik belirtiler (algıların değişmesi, anormal düşünme ve garip davranışlar), olumsuz belirtiler (yukarıda bahsedilen) ve bilişsel belirtiler (dikkat, konsantrasyon ve hafıza sorunları). Semptomlardan bağımsız olarak, şizofreni hastalarının çoğu, başladıktan sonra tüm yaşamları boyunca ya sürekli ya da aralıklı olarak bunları yaşar ve genellikle bozukluğu anlamayan insanlar tarafından ciddi şekilde damgalanır.

Şizofreni Nedenleri ve Risk Faktörleri Nelerdir?

Araştırmacılar şizofreninin çok güçlü bir genetik bileşeni olduğunu buldular, ancak bazı insanların şizofreni geliştirmesine neyin neden olduğu hala tam olarak bilinmiyor. Şimdiye kadarki bulgular, bir kişinin durumu geliştirme olasılığını artırabilecek genetik, psikolojik, fiziksel ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonu olduğunu göstermektedir.

Sadece bir psikiyatristin şizofreni yaşayan bir bireye teşhis koyabileceğini ve bu teşhisin ancak madde kötüye kullanımını veya semptomları şizofreniye benzeyen diğer nörolojik veya tıbbi hastalıkları dışlamak için tam bir psikiyatrik değerlendirmeden sonra konulabileceğini belirtmek önemlidir. Bununla birlikte, şizofreninin olası nedenlerini ve risk faktörlerini anlamak, kimin risk altında olabileceğini netleştirmeye yardımcı olabilir.

• Genetik: Şizofreniye genetik yatkınlığa dair güçlü kanıtlar vardır. Araştırmacılar, şizofreni gelişimine yol açan tek bir geni tam olarak belirleyememiştir, ancak birçok genin rol oynadığı düşünülmektedir. Bir araştırma çalışmasına göre, bir kardeş veya ebeveyn hastalığı varsa, şizofreni olma şansınız %10 civarındadır. Ailenizden birinin şizofreni olması, ailenizin diğer üyelerinin de şizofreniye sahip olacağı anlamına gelmediğini belirtmek önemlidir.
• Çevre: Diğer birçok sağlık koşulunda olduğu gibi, şizofreni gelişimine katkıda bulunabilecek bazı çevresel faktörler vardır. Bunlar, doğum öncesi veya sonrası viral enfeksiyonları ve gebelik veya çocukluk döneminde kurşun gibi toksinlere maruz kalmayı içerir.
• Toplumsal faktörler: Şizofreninin başlamasına potansiyel olarak katkıda bulunabilecek toplumsal sorunları araştırmaya yönelik çok sayıda araştırma yapılmıştır. Araştırılan birçok yön var, ancak örneğin metropollerde büyüyen insanların kırsal alanlarda yaşayanlara göre şizofreni teşhisi konma olasılığının daha yüksek olduğunu öne süren araştırmalar var.
• Yaşam tarzı faktörleri: Bir kişiyi şizofreni geliştirme riskine sokan birkaç yaşam tarzı faktörü vardır, ancak bu faktörler nedensel olmaktan çok korelasyoneldir. Her türlü stres, evsizlik, uyuşturucu kullanımı, yas, iş veya ev kaybı, boşanma, bir ilişkinin sona ermesi veya istismar bunun örnekleridir. Bu deneyimlerin doğrudan şizofreniye neden olduğu kanıtlanmasa da, zaten şizofreniye karşı savunmasız olan birinin gelişimini tetikleyebilir.
• Beyindeki yapısal değişiklikler: Şizofreni hastaları üzerinde yapılan araştırmalar, beyinlerinin yapısında şizofrenisi olmayanlara kıyasla ince farklılıklar olduğunu göstermiştir. Örneğin, bazı araştırmalar, şizofreni hastalarının beyinlerinde, bilgi işleme, hafıza ve ödüllerin ve sonuçların değerlendirilmesinde önemli bir rol oynayan gri maddenin daha az olduğunu bulmuştur.
• Beyindeki kimyasal değişiklikler: Araştırmalar ayrıca şizofreni hastalarının beyin kimyasallarında beyin hücrelerinin birbirleriyle iletişim kurmasını sağlayan düzensizliklere sahip olduğunu gösteriyor. Örneğin, şizofreni hastalarının beyinlerinde dopamin seviyelerinin düzgün bir şekilde düzenlenmediği gösterilmiştir. Bunun nasıl gerçekleştiğinin kesin mekanizması hala araştırılıyor olsa da, bazı şizofreni semptomlarını açıklayabilir.
• Hamilelik veya doğum komplikasyonları: Doğumdan önce ve doğum sırasındaki komplikasyonlar, bir kişinin şizofreni geliştirme olasılığını artırabilir. Bu komplikasyonlar şunları içerir: hamilelik sırasında enfeksiyon, düşük doğum ağırlığı, erken doğum, hamilelik sırasında annede obezite teşhisi ve hamilelik sırasında enfeksiyon.

Gençler ve yetişkinler, çocukken bir veya iki ebeveynin ölümünü veya kalıcı olarak ayrılmasını yaşarlarsa, şizofreni geliştirme olasılıkları daha yüksektir. Bunlar birkaç tanımlanmış neden ve risk olsa da, şizofreninin başlamasına yol açan tanımlanmış tek bir tetikleyici olay yoktur.

Kimler Şizofreni Olur?

Herkes şizofreni olabilir. Dünyanın her yerinden, tüm ırklardan ve kültürlerden insanları etkiler. 

Her yaşta ortaya çıkabilmesine rağmen, şizofreni tipik olarak ilk olarak gençlik yıllarında veya 20'li yaşların başında ortaya çıkar. Belirtiler genellikle erkeklerde daha erken ortaya çıksa da bozukluk erkekleri ve kadınları eşit olarak etkiler. Semptomlar ne kadar erken başlarsa, hastalık o kadar şiddetli olma eğilimindedir. 

5 yaşın üzerindeki çocuklar şizofreniye sahip olabilir, ancak ergenlik öncesi nadirdir.

Şizofreni Nasıl Teşhis Edilir?

Şizofreni semptomları varsa, doktor tam bir tıbbi öykü ve bazen fizik muayene yapacaktır. Spesifik olarak şizofreni teşhisi için laboratuvar testleri bulunmamakla birlikte, doktor, semptomların nedeni olarak başka bir fiziksel hastalık veya zehirlenmeyi (madde kaynaklı psikoz) ekarte etmek için çeşitli testler ve muhtemelen kan testleri veya beyin görüntüleme çalışmaları kullanabilir.

Doktor şizofreni semptomları için başka bir fiziksel neden bulamazsa, kişiyi bir psikiyatriste veya psikoloğa, akıl hastalıklarını teşhis ve tedavi etmek için eğitilmiş akıl sağlığı uzmanlarına yönlendirebilir. Psikiyatristler ve psikologlar, bir kişiyi psikotik bozukluk açısından değerlendirmek için özel olarak tasarlanmış görüşmeler ve değerlendirme araçları kullanır. 

Terapist, teşhisini kişinin ve ailesinin semptom raporlarına ve kişinin tutum ve davranışlarına ilişkin gözlemlerine dayandırır.

Şizofreni İçin Tedavi Seçenekleri Nelerdir?

Şizofreni teşhisi konması, dolu ve anlamlı bir hayat yaşayamayacağınız anlamına gelmez. Tedavisi olmamasına rağmen, şizofreni için antipsikotik ilaçlar ve destekleyici danışmanlık kombinasyonu ile tedavi edilebilir.

Şizofreni, ilaç, terapi veya her ikisinin bir kombinasyonu yoluyla ömür boyu tedavi gerektirir. Semptomlar azalsa bile tedavinin durdurulmaması gerektiğini unutmayın. Şizofreni tedavisinde deneyimli bir psikiyatrist, bireyselleştirilmiş tedavi planlarına en iyi şekilde rehberlik edebilecektir. 

Siz veya tanıdığınız biri şizofreni semptomları yaşıyorsa, erken teşhis semptomların şiddetini azaltabileceğinden, semptomlar görülmeye başlar başlamaz tedavi seçeneklerine baktığınızdan emin olun. Şizofreni için çeşitli tedavi ve ilaç türleri de dahil olmak üzere çeşitli tedavi seçenekleri vardır.

Terapi

Psikoterapötik müdahaleler, ilaca rağmen devam eden şizofreni semptomlarının tedavisinde yardımcı olabilirken, bu tür bozukluğun tedavisine yardımcı olacak birden fazla terapi türü olduğunu unutmamak önemlidir. Şizofreni hastaları için terapi seçenekleri şunları içerir:

• Bireysel psikoterapi: Şizofreni hastaları için bireysel psikoterapi, hasta ile psikiyatrist, psikolog, psikiyatrik sosyal hizmet uzmanı veya hemşire gibi bir ruh sağlığı uzmanı arasında düzenli olarak planlanmış görüşmeleri içerir. Oturumlar (düzenli olarak yapılırsa en etkilidir) mevcut veya geçmiş sorunlara, deneyimlere, düşüncelere, duygulara veya ilişkilere odaklanabilir. Deneyimlerini eğitimli, lisanslı bir ruh sağlığı uzmanıyla paylaşarak, şizofreni yaşayan bireyler yavaş yavaş kendileri ve sorunları hakkında daha fazla şey anlamaya başlayabilirler. Ayrıca, düzensizliklerinin beslediği gerçek olmayan ve çarpık dünyayı gerçeği ayırmayı öğrenebilirler.
• Bilişsel davranışçı terapi (BDT): BDT'de bir psikoterapist, bir kişinin potansiyel olarak zararlı veya yıkıcı inanç ve davranışları - çocukluk ve erken ergenlik gibi erken gelişmiş olabilecek eylem ve düşünceleri - değiştirmesine yardımcı olur. Biliş, düşünce kalıplarına atıfta bulunur ve bir terapist, şizofreni hastalarının zararlı veya olumsuz bilişsel kalıplarını daha sağlıklı ve daha olumlu inançlara dönüştürmelerine yardımcı olabilir. BDT, terapide ilerlemek ve başarılı olmak için başlangıçta hedefler belirlemeye, bu hedeflere ulaşmaya ve bir öz farkındalık ve güven ölçüsü elde etmeye bağlıdır. Düşüncelerimizin davranışlarımızı etkileyen duygularımızı nasıl etkilediğine bakar. Yani düşüncelerimizi değiştirebilirsek, nasıl hissettiğimizi ve ne yaptığımızı değiştirebiliriz.
• Bilişsel güçlendirme terapisi: İnsanlara şizofreni semptomlarının ortaya çıkmasına neden olan tetikleyicileri veya sosyal ipuçlarını nasıl daha iyi tanıyacaklarını öğretir ve bireyin düşüncelerini organize etme yeteneğini geliştirmeye yardımcı olur.
• Psikososyal terapi: Psikososyal terapi, bireyin bir toplulukta rahat hissetmesine yardımcı olur. Bu terapi yöntemi, sosyal beceri eğitimi, rehabilitasyon, aile eğitimi ve kendi kendine yardım gruplarını içerebilir. Bu yöntemler, bireylerin semptomlarını yönetmelerine, ihtiyaç duydukları desteği geliştirmelerine ve tatmin edici, amaca yönelik bir yaşam yaratmalarına yardımcı olabilir.
• Destek grupları: Destek grupları, şizofreni hastalarının ve ailelerinin daha az yalnız hissetmelerine yardımcı olur. Grubun üyeleri birbirlerine duygusal destek, kabul ve tavsiye sunar. Bazı gruplar, damgalanmayla mücadele eden ve akıl hastalığı olan tüm insanların yaşamlarını iyileştirmek için çalışan savunuculuk çabalarına da katılır. Kişi, şizofreni hastalarıyla semptomları hakkında konuşarak ve akıl hastalığı yardımcıları hakkında diyaloga katılarak, kendi sorunlarını başkalarının deneyimlerinde görebilir ve belki de hastalıkları hakkında daha fazla anlayış ve bakış açısı kazanabilir.

Ayrıca, diğer şekillerde kendi kendine yardım önemlidir. Diyetinizi değiştirmek, stresi azaltmak ve sosyal destek aramak gibi kendi kendine yardım stratejileri izlemek, şizofreni gibi zorlu bir hastalığa karşı etkili araçlar gibi görünmeyebilir, ancak semptomların sıklığı ve şiddeti üzerinde derin bir etkiye sahip olabilirler.  

Sosyal beceri eğitimi iletişim becerilerini, atılganlık becerilerini ve hastalık yönetimi ve bağımsız yaşamla ilgili diğer becerileri öğretmek için davranış terapisi ilkelerini kullanır. Beceriler birkaç ayrı adıma bölünür. Adımları gözden geçirdikten sonra terapist, onları göstererek beceriyi modeller. Genellikle küçük gruplar halinde yapılır ve daha sonra beceriyi öğrenmek ve uygulamak için rol oynayan iki yardımcı terapist tarafından yönetilir. 

Terapistler ve grup üyeleri, her rol oynamadan sonra bireye yapıcı geri bildirim sağlar ve her katılımcıya beceriyi birkaç kez uygulama fırsatı verilir. Tekrarlanan uygulama ve becerilerin aşırı öğrenilmesi önemli yönleridir.

İlaç Tedavisi

İlaç tedavisinin şizofreni tedavisinin temel taşı olduğu bilinmektedir ve antipsikotik ilaçlar en sık reçete edilen ilaç türlerinden biridir. Antipsikotikler, halüsinasyonlar, sanrılar, paranoya ve düzensiz düşünme gibi psikotik semptomların azaltılmasına yardımcı olur. 

Bununla birlikte, sosyal geri çekilme, motivasyon eksikliği ve duygusal ifade eksikliği gibi davranışsal semptomların tedavisinde daha az yardımcı olabilirler. Şizofreni semptomlarını tedavi etmek için kullanılabilecek çok çeşitli ilaçlar vardır, ancak bir doktor her kişi için en iyi olanı seçmeye yardımcı olabilir.

Birisi krizdeyse veya şiddetli şizofreni semptomları yaşıyorsa, güvenliğini sağlamak için hastaneye yatırılması gerekebilir. Stabil olduklarında, hastaneden bir tedavi planı uygulanarak ayrılabilirler. Araştırmalar, tedaviyi ilaç ve destek hizmetleriyle birleştiren kapsamlı bir tedavi planının en etkili yaklaşım olduğunu göstermektedir. 

Ancak duruma göre değişebilir ve bir tedavi planı yalnızca lisanslı bir profesyonel tarafından oluşturulmalıdır.

Ayrıca, diyetinizi izlemek, stresi azaltmak ve geleneksel tedavinin yanı sıra sosyal destek aramak gibi kendi kendine yardım stratejileri izlemek de semptomların sıklığı ve şiddeti üzerinde derin bir etkiye sahip olabilir. Şizofreni yaşayan biri için en önemli şey semptomlarını izlemek ve yönetmek için profesyonel yardım almaktır.

Şizofrenide semptomlar azalsa bile ömür boyu tedavi gerekir. Bazı ilaçlar ve terapi ile şizofreni semptomlarını yönetilebilir. Doktorun reçete edeceği ilaçların yanında psikoterapi her zaman oldukça faydalıdır. Bilişsel davranışçı terapi ve bireysel psikoterapiler en çok tercih edilen terapilerdendir. Fakat ağır durumlarda hastaneye yatış gerekebilir.

 Eğer siz de şizofreni hakkında psikolojik desteğe ihtiyaç duyuyorsanız psikologofisi platformundan uzmanlarımızdan dilediğiniz zaman online terapi desteği alabilirsiniz.