Paranoya Nedir? Paranoyak Ne Demek?

Şüphe, varoluştan gelen ve insanların yeni buluşlarına öncü olan bir duygudur. Gerektiği zaman şüphe duymak oldukça normal bir duygu iken, kontrol edilemediği ve abartıya kaçtığı zaman  paranoya haline dönüşmektedir. 

Paranoya, aşırı kuşkuculuk ve endişe ile seyreden, hiçbir kanıt ve gerekçe bulunmamasına rağmen kişinin zarar göreceğini düşünmesi ve tehdit altında hissetmesidir. Normal bir şüpheden ayıran nokta, kişinin tehdit altında olduğuna hiçbir kanıt olmamasına rağmen abartılı bir şekilde inanmasıdır. 

Paranoya, erkeklerde daha fazla görülen bir rahatsızlıktır. Paranoya yaşayan bireyler, çoğu zaman tek bir konuyla sınırlı kalmaz. Şizofrenide görülen halüsinasyonlar paranoyada nadirdir, genellikle görülmez. 

Paranoyayı teşhis etmek ve tanı koymak kolay değildir. Çünkü güvensizlik ve şüphecilik birçok psikiyatrik rahatsızlıkla birlikte görülebilmektedir. Hastaya fiziksel ve psikiyatrik muayene yapılır, kapsamlı bir inceleme gerçekleştirilir. 

Psikolojik incelemeler de tamamlandıktan sonra tanı konulur ve süreç planlanır. 

Paranoyak Ne Demek?

Paranoyak kelimesi halk arasında sıklıkla kullanılır. Birisi mantıksız davrandığında ya da fazla evhamlı olduğunda “Paranoyak mısın?” diye sorarız. Peki, bu doğru bir kullanım mıdır? 

Paranoyak ne demektir? 

Paranoyak, paranoyaya sahip olan bireylere söylenmiş olan bir terimdir. Paranoyak kişiler, duydukları kuşkular ve şüphelerden dolayı hayatlarını sürekli tetikte geçirirler. 

Ani tepkiler verebilirler ve patlamaya hazır bir bomba gibidirler. Bu ani tepkileri, kişiyi ve çevresindekileri tehlikeye sokabileceği için dikkatli olunması gerekmektedir. 

O zaman paranoyak bireylere nasıl yaklaşalım? 

Paranoyak bireylere söylediklerinin saçmalık seviyesine bakılmaksızın karşı çıkılmamalı, tartışılmamalı fakat desteklenmemelidir de. Kişinin içerisinde bulunduğu durumu anlamaya çalışmalı, empati yapılmalı ve bir uzman tarafından yardım alması sağlanmaya çalışılmalıdır. 

Paranoya ve Paranoid Kişilik Bozukluğu 

Paranoid kişilik bozukluğu, A tipi ya da eksantrik kişilik bozuklukları arasında yer alır. Şüphelerin sürekli devam eden bir hal alması, güvensizliğin iyice sosyal hayatı bozacak düzeye gelmesi ve paranoyaların aşırılaşması paranoid kişilik bozukluğuna evrilir. 

Genellikle ilk belirtiler ergenlik ya da genç yetişkin döneminde ortaya çıkmaya başlar. Çevresinde bulunan herkesi bir tehdit olarak algılamaya başlayan kişi, sürekli gergin ve endişeli bir halden muzdariptir. 

Paranoid kişilik bozukluğunda profesyonel destek gerekmektedir. Destek alınmadığı takdirde şizofreniye ilerler ve kişinin hayat kalitesini oldukça kötü etkileyebilir.

Paranoid bozukluk, farklı evrelerde kendini gösterebilmektedir. Bu türlerin ortak özelliği kişinin çevresinde olup biten olayları kendiyle ilgili olduğu sanmasıdır. 

Paranoid Kişilik Bozukluğu 

Bu tür, paranoyanın en hafif formu olan türdür. Çocukluk ya da adölesan döneminde belirti vermeye başlar. Aile öyküsünde sanrısal bozukluk ya da şizofreni olan çocuklarda ve erkeklerde daha sık ortaya çıkmaktadır. 

Bu çocuklarda aşırı bir şüphecilik mevcuttur ve etrafındaki kişilere karşı oldukça güvensizdirler. Kandırıldıklarına, insanlardan zarar göreceklerine, aldatılacaklarına, tehdit altında olduklarına inanırlar. Düşmanca ve saldırgan tavırlar sergileyebilirler. 

Bu kişiler hasta olduklarını düşünmezler, bu yüzden destek almak istemezler. Destek seçeneği ise psikoterapidir.

Sanrısal Bozukluk

Bu bozukluğa sahip olan kişiler halüsinasyonlar görebilirler. Hayalle gerçeği ayırt etmekte zorlanırlar. Sanrılarla kendini gösterir. 

Hastanın sanrılarına göre davranışları ve semptomları değişkenlik gösterir. Perseküsyon (zarar göreceğine inanma) sanrıları sık görülür. Bunu megalomani (kendini büyük görme) ve erotomani (herkes tarafından arzulandığına inanma) sanrıları takip eder. Bu hastalara sanrı için uygulanan yöntemler uygulanır. 

Paranoid Şizofreni

Aralarında en ağır olan form budur. Paranoyalar çok fazla görülür ve şizofreninin bir evresidir. Hastalar gerçeklikten kopmuş bir hale kadar gelebilir. Bu evrenin tedavisi için ilaçlı tedavi gerekmektedir.

Paranoya Türleri Nelerdir? 

Paranoyanın bazı klinik şekilleri bulunmaktadır; 

Grandiöz Tip: 

Bu paranoya türünde birey, kendisini insanlardan daha üstün, daha zeki ve daha güçlü görür. Aşırı egoist ve özgüvenli tavırlar sergiler. Çevresindekilerin ona imrendiğini, onu kıskandığını düşünür. Çok önemli biriymiş gibi davranır. 

Bu nedenle çevresindeki bireylerin kendisini çekemediğini düşünür. 

Perseküsyon Tipi: 

Birey, her hareketin kendisine zarar verme düşüncesiyle yapıldığını sanar. Sanki çevresindeki herkes onun kötülüğünü istiyor, ona zarar vermek için harekete geçiyormuş gibi davranır. 

İnsanlarla iletişimlerini kesebilirler ve oldukça öfkeli tavırlar sergileyebilirler. Yemeğine zehir katıldığı düşüncesiyle yemek dahi yemek istemezler. En sık görülen paranoya tipi budur.

Erotomanik Tip: 

Bu paranoya tipinde bireyler statü olsun, yaş olsun, ekonomik durum ya da mevki olsun; kendisinden üst birinin kendisini sevdiğine, arzuladığına inanır. Ani başlar ve bu inanç kişinin hayatının merkezi haline gelir. 

İnanılan kişiler film yıldızları, şarkıcılar gibi ünlüler olabilir. Bu tip daha çok kadınlarda ortaya çıkar. Genellikle içe kapanık, yalnız, bekar ve cinsel hayatı olmayan kişilerde görülür.

Somatik Tip: 

Kişinin bedeni ve sağlığı hakkında duyduğu endişe sonucu görülen tiptir. Kişi, midesinde böcekler olduğunu düşünebilir, vücudunun yamuk olduğuna inanabilir ya da önemli bir sağlık sorununun olduğundan endişelenip sürekli hastaneye başvurabilir. 

Kıskançlık Tipi: 

Aşırı kıskançlık paranoyaya girebilir. Kişi, romantik partnerinin ya da bir yakınının sadakatinden şüphe duyar. Aldatıldığından kuşkulanır ve eşinin her hareketine karışmaya başlar, takip eder, yani güvensizlik belirtileri gösterir. 

Paranoya Belirtileri

Paranoya, aşırı şüphe ve kuşkuculuk ile bağdaşlaşan belirtilerle kendini gösterir. Bu belirtiler şunlar olabilir;

• İnsanlara karşı aşırı güvensizlik 
• Düşmanca ve saldırgan tavırlar sergilemek
• Sosyal ilişki kurmada ve ilişkiyi sürdürmede güçlük 
• Başkalarının sözlerine farklı ve abartılı anlamlar yüklemek
• Yanlış anlaşılmaktan çekinmek
• Partnerlerine karşı kuşkucu yaklaşım ve partnerinin sadakatini devamlı sorgulamak
• Sürekli gergin hissetmek
• Eleştirilere karşı aşırı duyarlı olmak
• Aşırı alıngan davranmak
• Hezeyanlar
• Tek olma ihtiyacı hissetmek ve içe dönüklük
• Her an başına bir şey gelecekmiş gibi tetikte olmak
• İnsanlar tarafından arkasından kötü konuşulduğuna inanmak

Paranoya Nedenleri

Paranoya, hiçbir sebep olmadan da ortaya çıkabileceği gibi paranoyanın temeline indiğimizde çok farklı etkenler karşımıza çıkabilir. Farklı patolojilerin habercisi de olabilir. Genetik, sosyolojik, nörolojik ya da biyolojik nedenler görülebilir. 

Beynin ön kısmında frontal lob bulunur ve bu lob doğruyla yanlışın ayırt edilmesinde görev alır. Bu lobun hasarlanması paranoyaya zemin hazırlar. Yaşla birlikte duyma, görme gibi duyuların azalması da yaşlılarda kuşkuya ve paranoyaya sebebiyet verebilir. 

Kişinin hayatında yaşadığı olumsuz deneyimler ve travmalar da paranoya için önemli bir sebeptir. 

Bazı ilaçlar da (özellikle amfetamin) ağır yan etkilerinden dolayı paranoyaya yol açabilir. Uyku eksikliği, yetersiz beslenme, aşırı stres gibi olumsuz yaşam koşulları da bir risk faktörüdür. 

Psikiyatrik hastalıklar açısından baktığımızda ise paranoya şizofreninin habercisidir. Yani paranoya, oldukça farklı nedenlerden ötürü ortaya çıkabilmektedir. 

Çocukluk Travmalarının Paranoya Gelişimindeki Rolü 

Çoğu psikiyatrik rahatsızlıkta olduğu gibi paranoya için de çocukluk çağında yaşanan travmalar oldukça önemli bir risk faktörüdür. Özellikte çocuklukta yaşanan fiziksel ve duygusal ihmalin, ergenlik ya da genç erişkinlik döneminde paranoyaya ve paranoid kişilik bozukluğa yol açtığı görülmüştür. 

Ergenlik döneminde görülen paranoid kişilik bozukluğunun daha çok fiziksel istismarla ilişkili olduğu görülmüştür. 

Fiziksel istismar ile ilişkilendirilirken cinsel istismar ile ilişkilendirilmemiştir. Olumsuz deneyimler sonucunda oluşan paranoya, TSSB (travma sonrası stres bozukluğu) ile sık birliktelik göstermektedir. 

Paranoyak Düşünceyi Anlama Yolları

Paranoya, başka insanlardan şüphe duyma ve sürekli kuşkulu hissetme ile karakterize bir hastalıktır. Bu kişilerin zihinleri soru işaretleri ile doludur. 

O benden nefret mi ediyor? Bana zarar mı verecek? Neden böyle davrandı ki? Bu soruların paranoyakça olduğunu başka birisi belki de kolayca anlayabilir, fakat kişinin kendisinin anlaması bu kadar kolay olmayabilir. 

Eğer, düşüncelerinizin aşırı şüpheci olup olmadığını anlamak istiyorsanız şu ipuçlarına bakabilirsiniz; 

• Eğer şüphe duyduğunuz olay hakkında aynı şüpheyi duyan yoksa,
• Şüphenizi boşa çıkaracak bir kanıt varsa,
• Başka insanlar şüphenizin tam tersini size garanti ediyorsa,
• Şüphenizi destekleyecek bir kanıtınız yoksa,
• Şüpheleriniz açıklanamayacak olaylardan, duygularınızdan kaynaklanıyor ya da sebepsiz ortaya çıkıyorsa,

Düşüncelerinizin paranoya olma olasılığı yüksektir. Tabii şüphe duyarken bu kanılara varmak biraz zordur. 

Bu sonuçlara varabilmek için kendinize bazı sorular sorabilirsiniz. Bunlar; 

• Abartılı bir şekilde mi şüphe duyuyorum? 
• Şüphemi kanıtlayacak bir kanıt bulunuyor mu yoksa sadece bu şüpheyi hissediyor muyum? 
• Benimle aynı düşünceleri paylaşan ve şüphe duyan biri var mı? 
• Çevremdeki insanlar düşüncelerime ne tepki verir? 

Hayatınızdaki İnsanın Paranoyak Olduğunu Nasıl Anlarsınız? 

Paranoya, toplumda herkesin karşılaşabileceği bir ruhsal bozukluktur. Kendinizde olmasa bile hayatınızdaki bireylerden herhangi birisi paranoyak olabilir. 

Paranoyak insanlar, kendilerinin tedaviye ihtiyacı olduğunu genellikle düşünmezler, çünkü hasta olduklarına inanmazlar. Fakat hayatınızda yer alan paranoyak insanlar, özellikle romantik ilişkilerde tehlikeli olabilmektedir. 

Peki, sevgilim paranoyak mı, nasıl anlayabilirim? 

Bir bakalım; 

Günümüz ilişkilerine baktığımız zaman ilişkilerde güvensizliğin ve aşırı kıskançlığın hakim olduğunu görüyoruz. Aşırı kıskançlık, çoğu kişi tarafından aşırı sevgi şeklinde tasvir ediliyor. 

Gerçekten öyle mi? Paranoyaya sahip olan bireyler kişisel sınırınıza saygı duymayacaklardır. Telefon kontrol etme, bir yere giderken sizi takip etme, sürekli sizi denetleme ihtiyacı gibi belirtiler gösterirler. 

Karşı cinsten herhangi biriyle selamlaşsanız dahi hesap sormaya başlarlar. Bu güvensizlik ve kuşkuculuk, ilişkiyi ve bireyleri oldukça yıpratan bir hale gelir. Çiftler, birbirlerinden başka kimseyle vakit geçirmez bir hale bürünürler. Kişi, ne yaparsa yapsın karşısındakinin şüpheciliğini ve güvensizliğini aşamaz. 

Paranoyak bireyler, oldukça alıngan, kıskanç, tartışmayı seven ve her fırsatta huzursuzluk yaratan, mesafeli ve endişeli kişilerdir. 

Karşınızdaki kişi hiçbir sebep olmamasına rağmen sürekli sizden şüphe duyuyor, sizi sürekli denetliyor ve sürekli sizden hesap soruyor, şüpheci tavırlar sergiliyor, şüpheleri yüzünden sizinle tartışıyor, kıskançlığın dozunu kaçırıyor ve güven duymuyorsa, bir paranoyak ile karşı karşıya olabilirsiniz. 

Paranoya Konulu Filmler ve Kitaplar

Paranoya, sık görülen ve oldukça bilinen bir rahatsızlıktır. Birçok filme ve kitaba da öncülük etmiş ve konu olmuştur. Paranoyayı merak edenler için paranoyayı ele alan bazı filmler şunlardır; 

• Çarpık Çizgiler
• The Gift
• Blow Out
• The Machinist
• Fight Club
• Twelve Monkey
• A Beautiful Mind
• Secret Window
• Take Shelter
• Shutter Island
• Black Swan
• Conspiracy Theory
• The Number 23

Paranoyayı anlatan ya da konu alan bir sürü kitap yer almaktadır. Özellikle de paranoya ismiyle de çok fazla kitap bulunmaktadır. Meraklıları için bazı kitaplar ve yazarları: 

• Paranoya - Tami Hoag
• Paranoya - Anna Katharine Green 
• Paranoya - Tuba Arık
• Paranoya - John Rector
• Paranoya - Tuğba Sarıünal
• Paranoyak ve Melankolik Bir Aşk - Nurbanu Kablan
• Paranoya Ütopyaları - Rüzgar Azad
• Paranoyak Anne Babalık - Frank Furedi
• Paranoya ve Şüphecilik - Jason Freeman
• Paranoyak - Dennis DiClaudio
• Paranoya - Brandi Reeds
• Paranoya - Joseph Finder

Paranoyak Ünlüler

Paranoyanın az rastlanmayan bir rahatsızlık olduğunu söylemiştik. Halk arasında bu kadar sık görülen bir rahatsızlık tanınan ve bilinen ünlülerden bazılarını da vurmuştur. 

Paranoya hastalığına sahip olan ve mücadele etmiş bazı ünlüler: 

• ABD’li caz trompetçisi ve kompozitörü olan Tom Harrell
• İtalyan ressam Carlo Zinelli
• Avusturyalı-Amerikalı matematikçi Kurt Gödel
• Robin Williams
• Chris Peluso