Karşıt Tepki Geliştirme: Bastırılan Duyguların Ortaya Çıkışı

Hayat kimi zaman karşımıza mutluluk veren, hemen kanıksadığımız ve hayatımızın bir parçası olarak gördüğümüz durumları çıkarır. Kimi zaman da kabul edilmesi zor olan, bizi hüzünlendiren, öfkelendiren ya da yaşamayı asla tercih etmeyeceğimiz durumlar ile karşı karşıya kalırız. 

Bu gibi durumlarda zihnimiz tarafından bizim irademiz dışında gelişen savunma mekanizmaları devreye girer. Karşıt tepki geliştirme ve inkar, bastırma, yüceltme gibi savunma mekanizmaları kendine özgü yapıları ile başımıza gelen kötülüklere karşı baş etme yöntemlerimizi meydana getirir.
Blogumuzun düzenli bir takipçisi iseniz inkar, bastırma ve yüceltme savunma mekanizmalarının her biri için de ayrı ayrı içeriğimiz olduğunu fark etmişsinizdir.
Bu seferki konumuzda yine savunma mekanizmaları üzerinden giderek, ‘karşıt tepki geliştirme’yi sizler için seçtik. 
Bu sayede bu savunma mekanizmasını da çok iyi tanıyabilecek ve kendinizde mevcut olup olmadığını anlayabilirken, size karşı başkalarınca kullanıldığında da bunu ayırt edebilmenizi umuyoruz.
Keyifli okumalar dileriz…

Karşıt Tepki Geliştirme Nedir?

Karşıt tepki geliştirme; bir kişinin başına gelen olumsuz bir olaya karşı normal şartlarda vereceği ya da vermek istediği tepkinin tam olarak tersini vermesini ifade eder. 

Bu, beynin olumsuzluklar ve zihindeki çatışmaların yok sayılması için bilinçsizce geliştirdiği bir mekanizmadır. 
İstediğin bir şeyin tam tersini söylemek nasıl bir savunma mekanizması olabilir ki? Kafa karıştırıcı, öyle değil mi? O halde konuyu daha anlaşılır kılacak alt başlıklar halinde ele alalım… 

Karşıt Tepki Geliştirmenin Savunma Mekanizmaları Arasındaki Rolü Nedir? 

Savunma mekanizmaları; her insanın zihni tarafından karakteristik yapı ve yaşam öyküsü gibi kişiden kişiye değişen etmenlerin etkisi ile geliştirilen mekanizmalardır. Bu mekanizmalar, kişinin başına gelen olumsuz olaylar, zihnindeki çatışmalar ve negatif duygular ile baş etme yöntemlerini belirler. 

Bu savunma mekanizmaları büyük ölçüde insanın egosuna hizmet etmektedir. Karşıt tepki geliştirme ise egonun gücünü en çok besleyen ve hissettiren savunma mekanizmalarındandır. Olumsuz duyguları tamamiyle olumlu bir duyguya dönüştüren ve kabul edilemeyen bir durumu tam tersi gibi hissettiren bu mekanizma, üst benlik üzerinde oldukça etkili olduğu gibi egoyu da güçlendiren, besleyen ve egonun var olan gücünü hissettiren bir mekanizmadır. 

Dolayısıyla savunma mekanizmalarının egoyu besleme fonksiyonunu göz önüne aldığımızda karşıt tepki geliştirmenin, savunma mekanizmaları arasında oldukça önemli bir role sahip olduğunu söylemek gerekir. 

Karşıt Tepki Geliştirmenin Bastırma, Yansıtma ve Diğer Savunma Mekanizmaları İle İlişkisi 

Savunma mekanizmaları birbirleri ile oldukça ilişkilidir. Elbette karşıt tepki geliştirme de tıpkı diğerleri gibi başka savunma mekanizmaları ile hem ilişkili hem de benzerdir. Karşıt tepki geliştirme özellikle bastırma ve yansıtma ile ilişkili olduğundan öncelikle bu mekanizmaları açıklamakta fayda var. Şöyle ki:

Bastırma mekanizması; kişinin, başına gelen kabul edilmesi zor ve negatif olaylar ile olumsuz duyguları zihninde geriye atması ve bunları bilinçaltında bastırmasıdır. Böylece zihin, bilinçsizce negatiflikler ile baş etmeye çalışır. 

Yansıtma ise bireyin kendinde var olan kabul edilemez ve yargılanacak durumları bir başkasına yansıtması ve ona yüklemesidir. Yansıtmada bir suçlama olgusu bulunmaktadır. 

Bir kişinin zihninde karşıt tepki geliştirme mekanizmasının işlemesi için bir ön koşul olarak, aslında bastırma mekanizmasının devreye girmesi gerekir. Zihin; öncelikle başına gelen olay karşısında normalde vermek istediği olumsuz tepkiyi bilinçaltında bastırır ve böylece bastırma mekanizması işlemiş olur. Sonrasında ise zihin tamamen farklı ve olumlu bir tepki geliştirir. Bu da mekanizmayı karşıt tepki mekanizması kılar. 

Ayrıca kişi; karşıt tepki geliştirme mekanizmasını kullanırken kendi vereceği olumsuz tepkiyi bir başkasına yükleyebilir ve aslında tepkisini onun üzerinden dile getirebilir. Bu durumda da karşıt tepki geliştirme mekanizmasının yansıtma mekanizması ile ilişkisi gelişmiş olacaktır. 

Aynı şekilde karşıt tepki geliştirme mekanizması, inkar savunma mekanizması ile de ilişkili olarak gelişebilecektir. Bu durumda kişi hem kendi geliştireceği tepkiyi tam tersi olarak geliştirecek hem de başına gelen negatifliği ve normalde vermesi gereken tepkiyi inkar edecektir. 

Günlük Hayatta Karşıt Tepki Geliştirmenin Örnekleri

Karşıt tepki geliştirme mekanizması sıklıkla karşımıza çıkan ve günlük hayatta da yaygın olarak karşılaştığımız savunma mekanizmalarından biridir. Günlük hayatta çok sık karşımıza çıkan karşıt tepki geliştirme örnekleri şöyledir:

• Çocuğu yaramazlık yapan bir annenin ona kızmak yerine başını okşaması ve sevmesi
• Annesine karşı kaybetme korkusu olan bir çocuğun annesine olan öfkesini bastırması ve ona bir hayranlıkla bağlanması
• Aslında eşcinsel dürtülere sahip olan bir kişinin sürekli olarak eşcinsellere karşı nefret söylemlerinde bulunması
• Kardeşi olan bir çocuğun aslında onu çok kıskanırken sürekli onunla ilgilenmesi ve yanından ayrılmaması 
• Kişilerin kendinde bulunmadığını bildiği yetenekler ya da olumlu özelliklerden sürekli bahsetmesi
• Çocuk sahibi olmayı çok istediği halde eşinin çocuk istememesi sebebi ile anne olamayan kadınların, anne olmuş olan arkadaşları ile bir araya geldiklerinde, anne olma seçimleri ile alakalı sert eleştiriler getirmesi
• Evlenmeyi çok isteyen birinin, evliliği tercih etmediğini söyleyerek kötülemesi
• Arkadaşının yaşam koşullarına içten içe hayranlık besleyen ve kendisini onun yerinde görmeyi çok isteyen birinin, arkadaşının yaşamını ve koşullarını eleştirmesi

Kişinin Kendisine İtiraf Etmekte Zorlandığı Duyguların Karşıt Tepki Olarak Ortaya Çıkışı

Her insan, kendisine dahi itiraf etmekte zorlandığı bazı duygulara ve düşüncelere sahip olabilmektedir. Kabul etmesi zor, toplum tarafından yargılanacağına inanılan, çevreden tepki göreceği bilinen duygu ve düşünceleri kişi dile getiremediği gibi; kendisi ile baş başa kaldığında dahi itiraf edemez ve reddeder. 

Bu duygu ve düşüncelere karşı zihin, karşıt tepki geliştirme mekanizmasını geliştirebilecektir. Bu durumda kişi aslında itiraf etmekten korktuğu duyguyu ya da düşünceyi gösterebilecek davranışların tam tersi şekilde davranır, duygu ve düşüncelerinin aksine söylemlerde bulunur. 

Birinden hoşlandığını kendisine dahi itiraf edemeyen kişinin, hoşlandığı kişiye karşı herkesten daha ters davranışlar sergilemesi; eşcinsel dürtüleri bulunan bir kişinin tam aksi söylemlerde bulunması, aslında bir ilişkisi olmasını isteyen kişinin asla ilişki istemediğini ifade etmesi gibi örnekler aslında kişinin kendisine dahi söyleyemediği olguların karşıt tepki mekanizması ile farklı bir hâle bürünmesinin en sık karşılaşılan örnekleridir. 

Çocukluk ve Yetişkinlikte Karşıt Tepki Geliştirmenin Belirtileri Nelerdir?

Karşıt tepki geliştirme mekanizması, hem çocuklukta hem de yetişkinlikte kendini gösterebilen ve sıklıkla karşılaşılan savunma mekanizmalarındandır. Bu mekanizma, çocuklukta ve yetişkinlikte farklı belirtiler ile kendini göstermektedir.

Karşıt tepki geliştirmenin çocuklukta karşılaşılan belirtileri şöyledir:

• Çocuğun düşse, yaralansa dahi oyuna devam etmesi ve ağlamaması,
• Yeni kardeşi olan bir çocuğun kardeşine bağımlı davranışlar sergilemesi,
• Çocuğun sürekli temas etmek istemesi ve ebeveynlerine karşı bağımlı davranışlar sergilemesi

Yetişkinlikte ise karşıt tepki geliştirme belirtileri olabilecek davranışlar şöyledir:

• Bir kişinin öfkelenmeyen, sürekli sakin ve tepki göstermeyen bir tutumda olması
• Bir kişinin toplumun yargılanan kesimleri ile ilgili sürekli olarak nefret söylemlerinde bulunması
• Bir kişinin sürekli kendisinde var olduğunu iddia ettiği olumlu özelliklerden bahsetmesi
• Bir kişinin sürekli gülümsemesi, yas süreci geçirmemesi ve olumsuz duygular yaşamaması

Bastırılan Duyguların Uzun Vadede Ruh Sağlığına Etkileri Nelerdir?

Duyguların dışarı yansıtılması, kişinin kendi yaşadığı duyguları kabul edebilmesi, olumsuz durumlardan sonra sağlıklı bir yas süreci geçirebilmesi, öfkelenmesi gereken durumlarda öfkesini gösterebilmesi aslında yalnızca o kişinin kendini ifade edebilmesi açısından değil genel olarak zihinsel ve psikolojik sağlık açısından oldukça önemlidir. 

Her ne kadar kabul edilmesi zor olsa dahi her duygunun sağlıklı yaşanabilmesi; insanın kendini gerçekleştirmesi ve benliği ile barışmasının ön koşullarındandır. Oysa karşıt tepki geliştirme ve bastırma savunma mekanizmalarında kişi yaşadığı duyguları geri plana atar ve bilinçaltında bastırır, ardından bu duyguyu tamamen görmezden gelir ya da var olan duygunun tam tersi olarak yansıtır. Bu durumda her ne kadar kısa vadede ego beslenip, benlik korunsa da uzun vadede ruh sağlığında oldukça önemli olumsuzluklar meydana gelir. 

Zihin, aslında içinde bulunması gereken durumun ve hissetmesi gereken duyguların yaşadıkları olmadığını bilir ve bu da zamanla bir zihin karmaşasına dönüşür. Bu zihin karmaşası ise ruh sağlığını negatif etkileyerek languishing sendromu, depresyon gibi birçok psikolojik bozukluğun kapısını aralayacaktır. Ayrıca zamanla kişide öz güven problemleri de ortaya çıkacaktır. 

Karşıt Tepki Geliştirmeyi Azaltmak İçin Uygulanabilecek Adımlar

Karşıt tepki geliştirme yukarıda da sözünü ettiğimiz gibi kısa vadede egoyu besleyen ve benliği koruyan bir mekanizma olsa da uzun vadede ruh sağlığında ve zihinde tahribatlara yol açabilecektir. Bu nedenle karşıt tepki geliştirme mekanizması var olduğunu düşünen kişilerin bu mekanizmayı azaltmak için bazı adımlar uygulaması gerekmektedir. 

Karşıt tepki geliştirme mekanizmasını azaltmak için uygulanabilecek bazı adımlar şöyledir:

• Başlangıç olarak duygularınızı yazarak ya resimler çizerek, kendinize yakın bulduğunuz bir yöntemle ifade etmeye çalışın.
• Bir olaya tepki vermek istediğinizde kendinize gerçekten göstermek istediğiniz reaksiyonu düşünmek için zaman tanıyın. 
• Duygularınız ve genel olarak zihniniz için farkındalık kazanmanıza yardımcı olacak nefes egzersizlerinden destek alın. 
• Duygularınız ile ilgili konuşmaktan çekinmeyin. 
• Yargılanmaktan korktuğunuz düşünce ve duygularınızı, sizi yargılamayacağını bildiğiniz ve güvendiğiniz kişiler ile paylaşın. 
• Kendinizle baş başa vakit geçirmekten ve berrak bir zihinle düşünmekten çekinmeyin. 
• Bir profesyonelden destek alabilecek durumdaysanız, bir psikolog ile görüşerek onun objektif bakış açısı yardımıyla, tetikleyicilerinizi tanımak ve bununla başa çıkabilmek için terapi sürecine başlayın.