İlişkilerde Bir Manipülasyon Yöntemi: Gaslighting!

İçindekiler

Son yıllarda giderek daha sık duymaya başladığımız gaslighting (sanrıya zorlama), genel olarak kişinin gerçeklik algısına yapılan bir saldırı olarak tanımlanabilir. Genellikle narsistik kişilik bozukluğu olan kişiler tarafından karşısındaki insana uygulan bu psikolojik manipülasyon yöntemi çoğu ilişkide fark edilemeyebilir.

Toksik bir ilişkide olduğunu fark etmek her zaman kolay değildir, özellikle bu tarz manipülasyon tekniklerinin kullanıldığı ilişkilerde çoğu kişi yaşadığı durumu anlamlandırmakta zorluk çekebilir. Romantik ilişkilerde daha sık görülen bu duruma karşı gerekirse bir uzmandan psikolojik destek almak sürecin daha kolay alışmasına yardımcı olur.

Siz de terapiye ihtiyaç duyduğunuzu düşünüyor, yaşadığınız sorunları çözmek istiyorsanız Psikologofisi üzerinden deneyimli isimlerle görüşmeye hemen başlayabilirsiniz. Sesli ya da görüntülü gerçekleştireceğiniz online terapi seansları ile hayatınızdaki sorunlarınıza çözüm bulabilirsiniz

Gaslighting Nedir?

Gaslighting, bir failin kurbanlarının algısını, kimliğini, duygularını ve özdeğerini manipüle ettiği ve çarpıttığı bir duygusal istismar biçimidir. Gasligting'in birçok versiyonu vardır, ancak temelde kişinin gerçeklik algısına yapılan bir saldırıdır ve kişiye yaşadıklarına inanma yeteneğinize dair şüphe tohumları eker.

Bu terim hayatımıza son yıllarda girmiş gibi görünse de aslında ilk olarak 1938 yılında, İngiliz bir oyun ve roman yazarı olan Patrick Hamilton’un bir oyunundan ortaya çıkmıştır. Bahsi geçen oyunda, gaslighting kişinin kendi anı ve algılarından şüphe etmesine yol açan yanlış bilgiler ile manipüle edildiği bir psikolojik taciz türü olarak işlenmektedir. 1940 yılında ise, Thorold Dickinson’ın yönetmenliğini yaptığı bir psikolojik gerilim filmine uyarlanmıştır. 1944 yılında da George Cukor’ın yönetmenliğini üstlendiği “gaslighting” filmi tekrardan çekilmiştir. Film, manipülasyon taktiklerini kullanarak eşinin kendisinden ve hatta tüm gerçeklikten şüphe etmesini sağlayan bir kocayı konu alır. Değerli mücevherlerini çalabilmek amacıyla karısını akıl hastanesine yatırmak için bir plan yapan ve onu yavaş yavaş gerçeklikle bağını kaybettiğine ikna eden Jack her gece evdeki gaz lambasını bir önceki güne göre giderek daha fazla kısar ve bundan haberi olmayan Bella “Gaz lambası giderek daha mı az ışık veriyor?” diye sorduğundan karşılığında oldukça sert tepkiler alır. Jack, bu şekilde Bella'nın kendine olan özgüvenini sarsmaya çalışır.

Gaslighting terimi psikanaliz literatüründe ise ilk kez 1970 yılında bu tür davranışları tanımlamak için kullanılmaya başlanmıştır. Aynı oyunda ve filmde olduğu gibi, failin asıl amacı, sürekli olarak gerçeklik duygusunu sorgulayarak mağdur üzerinde güç sağlamak ve sonunda mağdurun taciz edici durumdan ayrılmasını zorlaştırmaktır. Failler, zayıf benlik duygularını güçlendirmek ve kendi endişelerini gidermek için kontrolü hissetmeye ihtiyaç duyarlar.

Gaslighting Uygulandığının İşaretleri

Gaslighting anlaşılması zor bir manipülasyon durumu olsa da içinde olduğunuz süreci anlamanızı kolaylaştıracak birkaç işaret var. Unutulmamalıdır ki, gaslighting, romantik partnerlerden arkadaşlara, aileye ve patronlara kadar herhangi bir ilişkide, herhangi bir cinsiyet kombinasyonu arasında gerçekleşebilir. Bu nedenle herhangi bir ilişkide bu işaretler görüldüğü anda önlem alınması önemlidir.

Gaslighting'e uğrayan kişi durumunun belirtilerini ilk olarak kendi davranışlarına bakarak anlayabilir. Çünkü böyle bir ilişki içinde olan mağdur, genellikle bazı ortak davranışlar sergilemeye meyillidir; sürekli özür dilemek, istismarcının davranışları için onun adına bahaneler bulmak, sürekli kendini sorgulamak, kafa karışıklığı hissetmek, yıkılmış hissetmek, sürekli olarak aslında yapmadığı şeyler için kendini savunmak zorunda hissetmek en sık görülen belirtilerdir.

Mağdur olan kişi sürekli olarak acaba çok mu hassasım diye düşünür ve hatası olmayan şeyler için kendini sık sık özür dilerken bulur. Hayatındaki neşenin yok olduğunu ya da eskiden farklı, daha kötümser bir insan olduğunu fark edebilir. Aniden basit kararlar zorlaşır ve hiçbir şeyi doğru yapamıyormuş gibi hisseder. Bu durumda bir şeyler genellikle yanlış gelir, ancak tam olarak ne olduğunu anlamak mümkün olmaz.

Nedenini anlayamadığı için arkadaşları ve ailesinden yaşadığı durumu saklar, karşısındaki kişinin davranışlarını farklı bir şekilde yansıtır. Daha fazla güç mücadelesinden kaçınmak için kendisine, ailesine, arkadaşlarına ve hatta failine dahi yalan söylemeye başlayabilir.

Gaslighting'e Uğradığımı Nasıl Anlarım?

• Sürekli  kafanız karışmış hatta çıldırmış gibi hissedersiniz.
• Sürekli bir şeylerden şüphelenirsiniz. Bir ilişkide bir şeylerin doğru olmadığına dair kalıcı bir şüphe hissediyorsanız, muhtemelen o ilişki doğru değildir. Sağlıklı bir ilişki, sizin aklı başında ve mutlu hissetmenizi sağlayacaktır. Aşık olmak, tamamen kontrolden çıkmış gibi hissetmekle aynı şey değildir.
• Gerçeklikten kopmuş hissedersiniz ve olayların gerçekten olup olmadığını hatırlamakta zorlanırsınız. Travmatik bir dönem ya da taciz içeren bir ilişki yaşadıysanız olayların tam sırasını hatırlamakta güçlük çekebilirsiniz.
• Karşınızdaki kişi sürekli sizi mutsuz ediyor ve bunun sizin iyiliğiniz  için olduğunu söylüyorsa bir şekilde sizi buna inandırır.
• Sizi sözlü olarak taciz ediyor, fiziksel olarak yaralıyorsa ya da sizi gözetliyor ve her hareketinizin kontrol edildiğini hissediyorsanız bu bir şeylerin yolunda gitmediğinin en net işaretidir.
• Karşınızdaki size zarar veriyor ama size saldırganın aslında siz olduğunuzu söylüyor ve buna inanmanızı sağlıyorsa bu da bir başka işarettir.

Bu işaretleri gördüğünüzde içgüdünüze ve bu konudaki kanıtlara güvenmeniz gerekir. Birisi size fiziksel olarak zarar veriyorsa, sizi kontrol ediyorsa ya da size karşı aşağılayıcı bir dil kullanıyorsa, bu sizin suçunuz değildir. Asıl saldırganın gerçekte kim olduğunu anlamanın iyi bir yolu kendinize şunu sormaktır: Bu süreçte kimin hayatı kötüye gitti? Diğer kişiyi yatıştırmak için kendinizden ödün verdiyseniz ya da  kendi ihtiyaçlarınızı bir kenara koyduysanız, muhtemelen saldırgan siz değilsinizdir. Size zarar veren kişi davranışlarını inkar ediyorsa doğru olan onun söylediği değil sizin bildiğinizdir. Psikolojik şiddet ile ilgili daha ayrıntılı bilgi almak için "Psikolojik Şiddet Nedir? Psikolojik Şiddetle Nasıl Başa Çıkılır?" içeriğimize göz atabilirsiniz.

Böyle bir durumda işaretleri fark etmek ve yardım almak psikolojik sağlığınız için çok önemlidir. Siz de bu durumlarda bir ya da birkaçını yaşadığınızı düşünüyorsanız, Psikologofisi üzerinden hemen online terapi almaya başlayabilirsiniz.

Gaslighting'in Etkileri

Gaslighting yaşayan kişi için oldukça kafa karıştırıcıdır. Genellikle yavaş yavaş olur, siz daha ne olduğunu anlamadan etkisi altına girersiniz. Kısmen bu kadar zararlı olmasının nedeni de budur. Gaslighting sinsi bir manipülasyon tekniğidir. En kötü korkularınızı, en endişeli düşüncelerinizi, anlaşılmak, takdir edilmek ve sevilmek için en derin arzularınızı etkiler. Güvendiğiniz, saygı duyduğunuz ya da sevdiğiniz biri büyük bir kesinlikle konuştuğunda özellikle sözlerinde bir parça doğruluk varsa ona inanmamak çok zor olabilir.

Gaslighting üç aşamalı olarak ilerler. İlk aşama neredeyse zararsız bir şekilde inanma ile başlar. Kişi bu aşamada kafası karışmış, hüsrana uğramış ve endişeli hisseder. Nispeten hafif bir aşamadır. Bir sonraki aşamada tartışmalar ve görmezden gelmeler başlar. Söyledikleriniz karşınızdaki kişi tarafından kabul edilmez ve çaresizlik hissedilmeye başlanır. Ancak henüz bu aşamada kişi kendi söylediklerine inancını ve ümidini kaybetmemiş olur. Üçüncü aşamada sonuç genellikle depresyon ve umutsuzluktur. Mağdur bu aşamada tüm gerçekliğini tanımlamak için faile güvenmek zorunda olduğundan, bu ilişkiden kaçmak mümkün olmayan bir hale gelir.

Gaslighting'e Karşı Ne Yapılabilir?

Eğer ilişkinizde gaslighting mağduru olduğunuzu fark ettiyseniz, en kötü durumda bile umut olduğunu unutmamalısınız. Böyle bir durumda ne yaşadığınızdan emin olmak için üçüncü bir kişiden fikir almak çok önemlidir. Bir arkadaşınız, aile üyeniz ya da terapistiniz karşınızdaki kişinin hareketlerini objektif bir gözle değerlendirip gerçekleri görmenize yardımcı olur.

Unutulmamalıdır ki toksik bir ilişki iki kişinin aktif katılımını içerir. Aslında bu iyi haberdir, çünkü böyle bir ilişki içindeyseniz karşınızdakinin davranışını değiştiremeseniz bile kesinlikle kendinizinkini değiştirebilirsiniz. Elbette, bunu yapmak sadece cesaret değil, aynı zamanda arkadaşlardan, aileden ve genellikle ruh sağlığı uzmanlarından destek gerektirir.

Gaslighting, yalnızca mağdur - bilinçli ya da değil – faile uyum sağlamaya ya da olayları onun istediği gibi görmeye çalıştığında gerçekleşebilir. Tartışmayı kazanmaya çalışmayı bırakır bırakmaz ya da failinizi makul olmaya ikna ettiğiniz anda bu süreci sonlandırabilirsiniz. Kişiyle geçirdiğiniz zamana sınırlar koymanız ya da ilişkiden tamamen uzaklaşmanız da ilk aşamada en hızlı çözümdür. İyileşmenin en önemli adımı ise kendinize inanmayı öğrenmektir. Kendi içgüdülerinize ve yargılarınıza güvenmek, günlük pratik yoluyla hepimizin öğrenebileceği bir beceridir. İşte başlamanın bazı yolları…

Kendinize Güvenmeyi Nasıl Öğrenirsiniz?

Farkındalık uygulayın

Gaslighting sizi kendinize yabancılaştırabilir, bu nedenle önce kendi düşünce ve duygularınızı dinlemeniz gerekir. Öğrenmenize ve iyileşmenize yardımcı olan olumsuz duyguları hissetmek için kendinize zaman ayırmayı öğrenmelisiniz. Açlık, yorgunluk ve susuzluk gibi temel ihtiyaçları bir kenara itmek yerine fark ederek başlayın. Ardından, duygularınızı fark etmek için geri adım atın. Onları değiştirmek ya da onları hissettiğiniz için utanmak zorunda değilsiniz; sadece kendi deneyiminize odaklanın.

Bir duygu günlüğü tutun

Her gün ne düşündüğünüzü ve hissettiğinizi kaydetme alışkanlığını edinmek, iç sesiniz ile daha uyumlu olmanıza yardımcı olabilir. Kendi düşünce ve davranışlarınızdaki kalıpları fark edebilir ve hayatınıza hangi duyguların egemen olduğunu anlayabilirsiniz. Günlük tutmak, düşüncelerinizi ve duygularınızı karşınızdaki kişinin inançlarından ayırmanın bir yolu da olabilir. Karşınızdaki kişinin sahip olduğu olumsuz davranışların ve kalıpların bir listesini yazın ve kendiniz hakkında yaptığınız olumlu şeylerin bir listesini yaparak karşılaştırın.

Kendi duygu ve düşüncelerinizi onaylayın

Arkadaşlarınızdan ya da çevrenizden çok fazla dış onaylama isteyen biriyseniz, bilinçli olarak kendinizi doğrulama ve olumlama alıştırması yapmak faydalı olabilir. Destekleyici sevdiklerimize yönelmek sorun değil, ancak kendimize içeriden değer vermeyi de öğrenmemiz gerek. Bir dahaki sefere birinden bir düşünceyi, algıyı ya da duyguyu doğrulamasını isteme dürtüsü hissettiğinizde, bir dakikanızı ayırın ve onun yerine kendiniz için onaylayın. İlk başta zor olabilir, ancak ne kadar çok pratik yaparsanız, kendinize o kadar çok güveneceksiniz.

Profesyonel destek bulun

İster online ister yüz yüze olsun, terapiye gitmek, iyileşmenize yardımcı olmak için yapabileceğiniz en iyi seçimlerden biridir. Bir terapistin rehberliği iyileşme sürecini hızlandırabilir. Doğru terapist, kendi düşüncelerinizi, inançlarınızı ve algılarınızı sizi manipüle eden kişinin düşüncelerinden ayırmanıza, kendinize inanmak için araçlar geliştirmenize yardımcı olabilir.

Yardıma ihtiyacınız varsa, bugün Psikologofisi üzerinde alanında uzman bir psikolog ile hemen bağlantı kurabilir, sesli ya da görüntülü olarak online terapi alabilirsiniz.