Bupropion Nedir? Ne İşe Yarar?

Bupropion, 1960’ların sonunda üretilip 1985 te piyasa onayı alan bir antidepresandır. 

Diğer antidepresanların sahip olduğu birtakım yan etkilere sahip olmaması ile dikkat çeken Bupropion, aynı zamanda sigara bırakma tedavisinde de en gözde olan antidepresanlardan biridir. Asıl işlevi dopaminerjik aktivite olup; dopamin eksikliğinin önüne geçmek suretiyle kişideki en önemli depresyon semptomlarının ortadan kaldırılmasını sağlamaktır. 

Sigara kullanımı tek başına insan ömrünü kısaltan, hayat kalitesini düşüren, akciğerlere doğrudan etki ederek soluk alışverişini oldukça güçleştiren konforsuz ve sağlıksız bir aktivitedir. Üstelik sigara içmek özellikle nikotin etken maddesi içermesi nedeniyle bağımlılık yapması en kolay aktivitelerden biridir. 

Hâl böyle olunca sigara kullanımını bırakma çalışmaları ve tedavileri de uluslararası sağlıkta oldukça önemli bir yer kaplamaktadır. Sigara içenlerin zamanla depresyona oldukça yatkın hâle gelmesi ve depresyon hastalarının da sigaraya daha çok bağımlı olması nedeniyle antidepresanların sigara bırakma üzerindeki etkileri merak konusu olmuştur. 

2000’lerde Avrupa Birliği tarafından sigara bağımlılığından kurtulmak için kullanılan ilaçlar arasına dahil edilen Bupropion, sigara içme dürtüsünü en iyi azaltan antidepresanlardan biridir. Bupropion bunu noradrenerjik ve dopaminerjik aktiviteye sahip olması nedeniyle başarmaktadır. Aynı zamanda bir antidepresan olması nedeniyle sigara bırakma sürecindeki depresyon etkilerini de oldukça düşük seviyelerde tutmaktadır. 

Bupropion yalnızca sigara bağımlılığından kurtulmak için değil, aynı zamanda kumar vb. davranışsal bağımlılıklardan kurtulmak için ya da dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu gibi bazı psikolojik bozuklukların ilaçlı tedavisinde de tercih edilebilmektedir. 

Gelin, sizinle Bupropion grubundaki ilaçların çalışma mekanizması ve etkilerine daha detaylıca bakalım…

Bupropion Etki Mekanizması 

Bağımlılık yapan maddelerde görülen tatmin edici pozitif etki, genel olarak nikotinden kaynaklanmaktadır. 

Nikotin, dopaminerjik nöronların üzerinde bulunan reseptörlerini uyararak dopamin salgısının artışına yol açar ve bu da sigara kullanan kişiyi anlık olarak tatmin eder. 

Bupropion ise dopaminerjik aktiviteye sahip olup; dopamin nöronal geri alımının zayıf inhibitörü olduğundan sigara bırakma esnasındaki dopamin eksikliği ve buna bağlı olarak depresyon sorunlarının önüne geçer. Bunu ise nikotin reseptörlerini bloke etmek suretiyle yapmaktadır. 

Aynı şekilde depresyon üzerinde de benzer bir etkiye sahip olan Bupropion, depresyon hastalarında dopamin eksikliği yaşanmasının önüne geçmeyi hedefler. 

Dopaminerjik seviyeye sahip olması sayesinde depresyon hastalarında üretimi oldukça azalan dopaminin üretimine destek olur. Böylece kişinin hem daha çok depresyonun pençelerine düşmemesine hem de zamanla depresyondan kurtulmasına yardımcı olur. 

Bupropion’un Depresyon İle Mücadeledeki Yeri

Bupropion’un remisyon oranı diğer önemli antidepresanlara nazaran daha iyidir. Bu da Bupropion kullanan hastalarda, ilaç kullanımı süresince hastalık semptomlarının görülmediği evrelerin daha fazla olduğu anlamına gelmektedir. 

Özellikle Fluoksetin ve Paroksetin gibi depresyon tedavisinde oldukça yaygın olarak tercih edilen antidepresanlar ile benzer etkinlik oranlarına sahip olan Bupropion’un remisyon oranının onlardan fazla olması Bupropion’un diğer antidepresanlar arasından tercih edilmesine sebep olabilecektir. 

Zira depresyon hastalarında özellikle kış ve sonbahar aylarında görülen mevsimsel duygudurum bozuklukları, Bupropion kullanımı ile birlikte oldukça zayıflamaktadır. 

Bunun yanında diğer antidepresanların kullanımı sonucu sıklıkla rastlanan kilo alımı ve cinsel işlev bozuklukları yan etkilerine sahip olmayan Bupropion, bu noktada da ön plana çıkmaktadır. 

SSRI’lar (Seçici Serotonin Geri Alım İnhibitörleri), depresyon hastalarındaki özellikle yorgunluk semptomlarının iyileştirilmesi konusunda ön plana çıkmaktadır. Ancak Bupropion bu konuda SSRI’lardan daha iyi bir etkiye sahiptir. Bu da Bupropion’u yüksek anksiyeteli depresyonlarda olmasa da orta ve düşük düzeyde kaygı yoğunluğuna sahip olunan depresyonlarda tercih sebebi yapabilmektedir. 

Bupropion'un Sigarayı Bırakmadaki Rolü 

Sigarayı bırakmak hayat kalitesini artırmak için atılacak olan en önemli adımlardan biridir. 

Sigaranın zararları kişinin kendine yapabileceği en önemli iyiliklerden birinin sigara bağımlılığından kurtulmak olduğunu gözler önüne sermektedir. Zira depresyona sebep olması, akciğer aktivitelerinin verimli şekilde devam etmesinin önüne geçmesi, soluk alışverişini baskılaması, uzun vadede kanser riskine yol açması ve bu fonksiyonlarıyla aslında insan ömrünü doğrudan etkileyen bir yapıya sahip olması sigaranın ne denli zararlı bir madde olduğunu fazlasıyla göstermektedir. 

Hâl böyle olunca sigarayı bırakmaya yardımcı etkenler, sigarayı kullanan insanların neredeyse tümü tarafından merak edilmekte ve dünyadaki sağlık kuruluşları tarafından da yakından takip edilmektedir. 

Sigaranın depresyonla olan ilişkisi psikolojik sağlığa yönelik olan ilaçların sigara tedavisi ile ilişkili olup olmayacağı sorusunu akıllara getirmektedir. 

Depresyon ve sigara arasındaki en önemli bağlantı dopamin seviyesidir. Depresyon dopamin düzeyini arttırırken sigaranın içindeki etken maddelerden biri olan nikotin, dopamin salgısını artırmaktadır. Bu da depresyon ve sigara kullanımı arasında birbirini besleyen, toksik bir ilişkiye ve kısır döngüye sebep olmaktadır. 

Ancak Bupropion, dopaminerjik aktivitesi sayesinde dopamin salgısını teşvik ederek nikotinin reseptörlerini bloke eder ve böylece sigara kullanma istediğini baskılamaya yardımcı olur. Hâl böyle olunca sigara bağımlılığından kurtulmak için tercih edilen başlıca antidepresanlardan biri Bupropion hâline gelmiştir. 

Bupropion sigara kullanımı üzerinde hem bağımlılığın azalması hem de tedavi sürecinde gözlenen depresyon belirtilerinin azalması açısından yardımcı olmaktadır. Dopamin’in nikotin nedeniyle salgılanmasının önüne geçerek doğrudan dopaminerjik aktiviteye bürünmesi Bupropion’u tercih sebebi yapmaktadır.

Ancak belirtmekte fayda var ki, doktor tavsiyesi olmadıkça herhangi bir ilaç, vitamin veya bitkisel takviye kullanımından uzak durmalısınız. İlaç kullanmanız konusunda en doğru kararı doktorunuz verecektir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunda Bupropion 

Hem psikolojik hem de nöro gelişimsel bir bozukluk olan DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu); konsantrasyon eksikliği, aşırı hareketlilik, dikkatini toplayamama, odaklanmada zorluk yaşama gibi birçok negatif semptoma yol açabilmektedir. Çocuklarda daha sık ortaya çıktığı bilinse de, yetişkinlerde de görülebilen bir bozukluktur. Genetik yatkınlık, beyinde görülen yapısal farklılıklar gibi sebeplerle ortaya çıkabilen DEHB’nin en yaygın belirtisi hiperaktiflik olarak karşımıza çıkar. 

İnsan hayatını ve ilişkilerini oldukça kötü etkileyebilen bir durum olduğu için tedavisi de merak konusudur. DEHB’nin tedavisinde ilaç kullanımı doktor kararına göre tercih edilmektedir. İlaçlar muhakkak doktor gözetimi altında kullanılmalıdır ve tedavinin yanında aile desteği, öğretmen yaklaşımı ve gerekirse profesyonel psikolojik destek de oldukça önemlidir. 

Her ne kadar Bupropion DEHB tedavisinde onaylanmış ve listede sayılan (Amerikan Pediatri Akademisi) ilaçlardan olmasa da ilaç üzerinde yapılan sistematik incelemeler Bupropion’un hem yetişkinlerde görülen hem de çocuklarda görülen DEHB’nin tedavisinde etkili olabileceğini göstermektedir. 

Ancak yapılan bu sistematik incelemeler kısıtlı sayıdaki hasta üzerinde ve yine kısıtlı imkanlarla yapıldığından dikkatli olunması gerektiği aşikardır. 

Dolayısıyla genel olarak ilaç tedavisine mutlaka bir doktor kontrolü eşliğinde devam edilmesi gerektiği bir yana; özellikle de listede yer almadığı için ve onaylanan bir DEHB ilacı olmadığı için, Bupropion'un kullanımı da özellikle dikkat edilmesi ve ilk tercih olmaması gereken bir durumdur. 

Bupropion Yan Etkileri 

Her antidepresan, hatta her ilaç kullanımı gibi Bupropion'un kullanımı da birtakım yan etkilere yol açabilecektir. Bupropion yan etkileri çok yaygın ya da daha nadir görülen etkiler olabilir. 

İlacı kullanan kişiler bu yan etkilerden herhangi birini kendisinde gözlemlediğinde vakit kaybetmeden doktoruna bilgi vermelidir. 

Bupropion'un daha sık görülen yan etkileri şöyledir:

• Uykusuzluk: Bupropion kullanan hastaların yaklaşık %40’ında uykusuzluk problemi ortaya çıkmaktadır. Bu da uykusuzluğu Bupropion'un en yaygın yan etkisi haline getirir. İlacın kullanımı sırasında uykusuzluk yaşanmasının önüne geçmek için günlük alınması gereken son dozun uyku vaktinden en az 4 saat önce alınması yardımcı olacaktır. 
• Ağız kuruluğu: Bupropion kullanan kişilerin yaklaşık %10’u ağız kuruluğu problemi yaşamaktadır. Su içmek her insanın hayatına endekslemesi gereken bir durum olsa da Bupropion kullanımı sırasında da oldukça önemlidir. Zira su içmek başta ağız kuruluğu olmak üzere birçok yan etkinin önüne geçmektedir. 
• Baş ağrısı ve bulantı: Diğer yan etkiler kadar olmasa da baş ağrısı ve bulantı da Bupropion kullanan kişilerde sıklıkla görülen yan etkilerdendir. Bu yan etkilerin önüne geçmek için de yeterli miktarda su tüketmek ve vücudu aç bırakmamak oldukça önemlidir. 

Bupropion'un daha nadir görülen yan etkileri ise şöyledir:

• Deride kızarıklık 
• Kaşıntı 
• Döküntü 
• Ödem oluşumu 
• Hipernatremi

Bupropion'un Cinsel İşlev Üzerine Etkileri

Cinsel işlev insan hayatının önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. 

Üreme fonksiyonunu sağlamasının yanında kişiyi stresten uzaklaştırması ve günlük hayattan bağımsızlaştırarak kişinin yüksek bir haz seviyesine ulaşmasını sağlaması onu bu önemli bölümün sahibi yapmıştır. 

Ancak antidepresan ilaçların neredeyse tümü kişide cinsel işlev bozukluklarına yol açar ve en büyük handikaplarından biri de budur. Zira bir yandan özellikle depresyonun tedavisi yapılırken bir yandan kişinin hayatın bu denli önemli bir bölümünü oluşturan cinsel işlevinin bozulması tedavi ile zıt yönlü bir duruma yol açmaktadır. 

Hal böyle olunca da kişiler doktoru tarafından antidepresan kullanımına karar verilse dahi bazı şüphelere sahip olabilecektir. Ancak çoğu antidepresanın aksine Bupropion, cinsel işlevde herhangi bir probleme yol açmamaktadır. 

Dolayısıyla Bupropion'un doğrudan bir sonucu olarak erken boşalma, sertleşme bozuklukları, orgazm olamama, cinsel isteksizlik gibi herhangi bir cinsel işlev bozukluğu ortaya çıkmayacaktır. Bu da Bupropion'u diğer antidepresanların yanında daha avantajlı kılmaktadır. 

Bupropion Kullanımının Günlük Yaşama Etkileri

Bupropion her ne kadar diğer antidepresanlar gibi cinsel işlev bozukluğuna veya kilo alımına doğrudan sebep olmasa da en nihayetinde bir ilaçtır ve elbette yan etkilere sahiptir. 

Bupropion yan etkilerinden en belirginleri uyku problemleri, ağız kuruluğu, baş ağrısı ve mide bulantısıdır. Bu yan etkilerin hafifletilmesi için kişinin yapabilecekleri bulunsa da genellikle tamamen ortadan kaldırmak mümkün değildir. 

Dolayısıyla Bupropion yan etkileri kişinin hayat kalitesinde ve günlük yaşamında birtakım aksaklıklara yol açacaktır. Özellikle uykusuzluk Bupropion kullanımı sırasında oldukça sık yaşanmaktadır ve bu da kişinin gün içindeki verimliliğini negatif etkilemektedir. 

Özellikle çalışma hayatında veya okul hayatında uykusuzluğun neden olacağı odaklanma problemleri kişiyi zor duruma düşürebilir. Bunun yanında yine uykusuzluktan ileri gelen dalgınlık, karşıdakini dinleyememe, algı bozuklukları veya diğer yan etkiler olan mide bulantısı, baş ağrısı ve ağızda kuruluk kişinin günlük yaşamındaki aktiviteleri yerine getirirken zorlanmasına, verimini kaybetmesine, ilişkilerinde iletişim bozuklukları yaşamasına neden olabilecektir. Bu da kişinin hayat kalitesinde önemli bir düşüşe sebebiyet verir. 

Kullanıcıların Olumlu ve Olumsuz Deneyimleri

Bupropion'un etken maddelerine karşı alerjik reaksiyon gösteren hastalar, gebeler, sinir sisteminde tümör olan hastalar, nöbet öyküsü bulunan hastalar ve başka bazı kişiler Bupropion kullanımından özellikle kaçınmalıdır. 

Dolayısıyla bunlardan herhangi birine sahip olan kişiler Bupropion kullandığında olumsuz deneyimlere sahip olacaktır. 

Bunun yanında Bupropion kullanan hastaların olumsuz deneyimleri sıklıkla uykusuzluktan kaynaklıdır. 

Ayrıca kronik baş ağrısına sahip olanların ve migren hastalarının Bupropion kullanması durumunda Bupropion'un en baskın yan etkisi baş ağrısı haline gelecek ve kişinin baş ağrısını fazlaca tetikleyebilecektir. Ayrıca kişiler çoğunlukla şiddetli karın ağrısı ve kramplardan şikayetçidir.  

Bupropion'un olumlu deneyimleri ise daha çok sigara kullanımına yöneliktir. Kullananlar genellikle sigara içme isteğini önemli ölçüde baskıladığını ifade etmektedir. Bunun yanında daha önce sigarayı bırakmaya çalışırken yaşadığı depresyonu Bupropion sayesinde yaşamadığını söyleyen hasta sayısı da oldukça fazladır. 

Her ne kadar ilaç hakkında olumlu ya da olumsuz, kişiden kişiye değişen, pek çok deneyim bulunsa da tıpkı her ilaçta olduğu gibi Bupropion'un kullanımına mutlaka bir doktorun karar vermesi gerektiğini ve kullanım sürecinin doktor kontrolünde gerçekleşmesi gerektiğini aklınızdan çıkarmayınız.