Böcek Fobisi (Entomofobi) Nedir?

Böcek türlerinden birine rastlandığında; kişinin duygularını kontrol edemeyecek kadar yoğun şekilde kaygı, korku, tiksinti, endişe, iğrenme gibi duygulara kapılma durumu ‘Böcek korkusu nedir?’ sorusuna cevap olarak verilebilir. 

Her insan doğal olarak bilmediği bir canlı türü ile karşı karşıya kaldığı zaman; korku, ürperti, panik duygusu ve endişe yaşayabilir. 

Endişelerimiz bizleri tehlikelere karşı gardımızı almaya iterek hayatta tutar ve sağlıklıdır. Ancak, bazı durumlarda bu endişeler aşırıya kaçarak hayat kalitemizi etkileyebilir. Bazen, zarar görmemizin imkansız olduğu durumlarda bile bizi etkisi altına alan koşullanmış endişelerimiz, profesyonel destek almadıkça daha da büyüyerek kronik bir hal alabilir ve fobiler olarak kalıcı bir yer edinebilirler.

Bilmediğimiz bir böcek türüne karşı kendimizi savunmamız gerektiğini hissedebiliriz. Çünkü herkesçe bilindiği gibi; doğadaki bazı böcek türleri zehirli olabilmektedir. Böcek korkusu olan kişiler uğur böceği, hamam böceği, örümcek gibi zararı olmayan türden böceklerin varlığından da aynı derecede endişe, korku ve kaygı duyabilir.

Sıklıkla karşılaşılan çok yaygın bir rahatsızlık olan böcek korkusu tıp dilinde entomofobi olarak adlandırılmaktadır. Kişiden kişiye ve şiddetine göre rahatsızlığın etkileri de farklılık gösterebilir. Bazı kişilerdeki böcek korkusu; gündelik yaşamlarını ve yaşamın getirdiği olağan aktivitelerini rahatlıkla devam ettirilirken birden yaşam kalitesini düşürebilecek boyutlara varan komplikasyonlara yol açabilir. Panik atak hastalığı en yaygın olarak görülen komplikasyonlardan biri olup, böcek korkusu terapi ile kontrol altına alınıp tedavi edilebilir.
Eğer böcek fobisinden muzdarip iseniz, bu fobinin hayatınızı etkisi altına almasına izin vermek zorunda değilsiniz. Hergün ve her saatte sizi dinlemeye ve fobileriniz konusunda size profesyonel destek vermeye hazır onlarca psikoloğa kolaylıkla ulaşabilir ve online terapi alabilirsiniz.

Böcek Fobisi Nedenleri Nedir?

Böcek korkusu kişide çoğunlukla çocukluk döneminde ortaya çıkmakta olup, bunda çevresel ve biyolojik faktörlerin etkisi azımsanmayacak ölçüde büyüktür. Böcek korkusunun ilk başlangıcının nasıl olduğu bilinmemekte olup, bu soru birçok insan tarafından merak edilen bir soru olmaktadır.

Böcek korkusu tekrar edilerek pekiştirilen, pekiştirildikçe de güçlenen bir süreçle devam etmekte olup, ilk başlangıç evresi; kişinin bir böcekten ilk korkmasını takiben zihnine böceklerden korkmayı şartlandırması ile başlayan bir süreçtir. 

Böcek korkusu yaşayan kişiler hafif anksiyete durumları ya da panik atak geçirecek kadar ciddi reaksiyonlar verebilmekte ve kişilerin yaşadığı böcek korkusu şiddetine bağlı olarak farklılıklar gösterebilmektedir.

Böcek korkusu nedenlerini şu şekilde sıralayabiliriz:

• Kişinin böceklerle ilgili duymuş oldukları bilimsel dayanağı olmayan kulaktan dolma bilgileri doğru olarak kabul etmeleri.
• Böceklerin zararlı olduğuna dair yer etmiş sarsılmaz inanç.
• Kişinin böceklerle ilgili korkusunu derinleştiren türden fantastik hikayeler ile dolu hayal gücünün devreye girmesi.
• Zehirli olabileceğine kendisini ikna etmesi.
• Kişinin böcekten her an saldırı beklemesi ve böceklerin saldırganlığına dair kendisini şartlaması.
• Kişinin böceklerle ilgili inançlar ve çarpıtılmış düşüncelere kapılması.
• Kişinin böceklerin mikrop taşıdığını düşünmesi ve pis olduğuna inanması.
• Var olan en tehlikeli canlı türü olduğuna inanması.

Ayrıca böcek fobisine sahip olmanın nedenleri ana olarak olumsuz deneyim, evrimsel nedenler ve sosyal öğrenme başlıkları altında ele alınmaktadır.

• Olumsuz deneyim: Genellikle çocukluk döneminde baş rolünü böceğin üstlendiği kötü bir deneyim yaşaması ya da başka birinden o kişinin böcek ile ilgili yaşadığı kötü bir olayı dinlemesi kişide böcek fobisi oluşmasına sebep olabilir.
• Sosyal öğrenme: Kişinin yakın çevresinden veya aile bireylerinden birinin böcek korkusuna sahip olmasından etkilenen birey, sosyal öğrenme yolu ile böcek korkusu geliştirebilmektedir. Böcek korkusu gibi özgül fobiler, özellikle bireyin çocukluk döneminde oluşmakta olup destek alınmaması durumunda yetişkinliğe kadar pekişmekte ve kalıcı bir yer edinmektedir.
• Evrimsel Nedenler: Örneğin; bazı böcekler zehirli veya tehlikeli olabileceğinden hareketle insanlar; tarih boyunca böceklerden kaynaklanan potansiyel tehlikelere karşı kendilerini korumak için bu korkuyu geliştirmiş olabilirler.

 Böcek Fobisi Belirtileri Nelerdir?

Entomofobi yani böcek fobisinin klinik belirtileri, bireylerde hem fizyolojik hem de psikolojik tepkilere neden olabilmektedir.

Böcek fobisinin belirtileri şunlar olabilir:

• Sürekli Endişe: Böceklerle karşılaşma düşüncesine takılıp kalma ve bu ihtimal üzerine yerleşik hal almış endişeli düşüncelerin olması.
• Yoğun Anksiyete: Böcekler hakkında düşünmek veya böceklerle doğrudan temasa geçmek, bireyde aşırı bir anksiyete tepkisi oluşturabilir.
• Kaçınma Davranışı: Böceklerle karşılaşma olasılığı olan yerlerden ve durumlardan bilinçli olarak kaçınma eğilimi gösterme.
• Panik Atak: Bireyde ani ve yoğun bir korku hali. Böceklerle karşılaşıldığında nefes darlığı, kontrolünü kaybetme korkusu ve göğüs ağrısı gibi panik atak belirtileri ortaya çıkabilir.
• Aşırı Önlem Alma: Böceklerden korunmak için aşırı ve orantısız önlemler alma.
• Fiziksel Tepkiler: Bazı durumlarda fobiler kişide fiziksel semptomlara sebep olabilmektedir. Bu semptomlara verilebilecek bazı örnekleri şöyle sıralayabiliriz;
• Baş dönmesi,
• Terleme,
• Kalp çarpıntısı,
• Titreme,
• Mide bulantısı,
• Bayılma,
• Yüzde kızarma durumu,
• Nefes almakta güçlük ya da nefes darlığı,
• Yüksek kaygı belirtileri,
• Ağızda bazı durumlarda oluşan kuruluk,
• Yüzde ya da vücutta kaşıntı, kızarıklık gibi fiziksel tepkiler gözlemlenebilmektedir.

Böcek Fobisine Kimler Daha Yatkındır?

Fobiler bir tür anksiyete bozukluğu olup; bir nesneye, olaya ya da duruma karşı ezici bir korku içerirler. 

Bundan hareketle anksiyete bozukluğu olan bireyler ve ebeveynleri böceklerle ilgili olumsuz durum yaşayanlar böcek fobisine daha yatkın olmaktadır. 

Çocukluk döneminde Böcek Fobisi Gelişimi

Böcek fobisinin gelişmesine, çocukların böcekler ile ilgili kötü bir olay yaşamaları neden olabilmektedir.

Birey henüz çocukluk çağındayken bir böceğin saldırısına uğramış veya bir böcek türü tarafından ısırılmış ve canı yanmış olabilir. Bu tip olaylar da kişide böcek korkusu durumuna yol açabilir. Kişinin çocukluk çağında yaşadığı bu olay travmatik izler bırakabilir.

Ayrıca ebeveynlerin böceklerle ilgili olumsuz bir olay yaşaması da çocuklarında bu fobinin oluşmasında önemli bir etkendir. Yani baba veya annenin böcek fobisine sahip olması, çocukta da bu korkunun olmasına ve gelişmesine sebep olabilmektedir. Bu korku çocuklarda da yetişkinlerde kullanılan yöntemler ile kontrol altına alınabilmektedir.

Aileler, çocuklarının yaşamış oldukları travmatik olaylardan sebep edindikleri travma sonrası stres bozukluğunu anlayamayabiliyor ve çocuklarının verdiği reaksiyonları şımarıklık, ilgi çekme çabası veya çocuğun huyunun bozulması olarak yorumlayabiliyorlar. Bu noktada, sizler için daha önce hazırlamış olduğumuz ‘Aileler, Çocuklardaki TSSB Belirtilerini Fark Edemiyor’ adlı içeriğimizi de okumanızı tavsiye ederiz.

Böcek Fobisi Çeşitleri

Böceklerle ilgili korkular da kendi içinde çeşitlerine göre gruplandırılarak ayrı ayrı isimlendirilir. Bazı bireylerde görülebilen böcek fobisi tüm böcek türlerini kapsarken, bazı bireylerde ise tek bir böcek türüne veya birkaç böcek türüne karşı gelişmiş bir fobi olarak karşımıza çıkabilir.
Türlerine göre böcek fobilerinden bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz;

• Karınca korkusu: Myrmecophobia
• Kabuklu böcek korkusu: Skathariphobia 
• Arı korkusu: Apiphobia
• Kırkayak korkusu: Scolopendrphobia
• Hamamböceği korkusu: Katsaridaphobia
• Cırcır böceği ve çekirge korkusu: Orthopterophobia
• Sinek korkusu: Muscaphobia
• Güve korkusu: Muscaphobia
• Sivrisinek korkusu: Anopheliphobia
• Eşek Arısı korkusu: Spheksophobia 
• Kene korkusu: Akarafobi
• Örümcek korkusu: Araknofobi
• Genel olarak tüm böcek korkularına karşı fobi: Entomofobi
• Kelebek korkusu: Lepidopterofobi

Psikolojik Yaklaşımlarla Böcek Fobisini Yenmek

Klinik değerlendirmeler sonrasında böcek korkusu için izlenecek yöntem, uzman tarafından kişinin böcek fobisinin şiddeti ölçülerek belirlenir.

Böcek fobisini yenmek için izlenen yöntemler psikoterapi ve farmakoterapi olmak üzere iki başlık altında toplanmaktadır.

Psikoterapi; Böcek korkusunda en etkili yöntemlerden birisi davranışçı terapidir. En etkin çalışma tekniği ise sistematik duyarsızlaştırmadır. Terapist bu durumda danışanla birlikte kaygısını harekete geçiren durumları sıralayarak en az korkutucu olandan en çok korkutucu olana kadar puanlar.

Psikoterapi yöntemleri bilişsel davranışçı terapi, maruz bırakma yöntemi, sanal gerçeklik terapisi ve hipnoz olmak üzere ayrılmaktadır.

• Sanal gerçeklik terapisi; sanal gerçeklik teknolojisinden yararlanılan bu yöntem kişinin böcek fobisini yenmesi için uygulanan bir terapi yöntemidir.  
• Hipnoz; bilinçaltındaki olumsuz inançları ve böcek korkusu değiştirilerek uygulanan bir terapi yöntemidir. 

Farmakoterapi; İlaçla tedavi ve grup terapisi olmak üzere ayrılmaktadır.

• İlaçla tedavi; bu tedavi yönteminde panik atak ve anksiyete gibi kişinin böcek korkusu sonucunda yaşadığı semptomların etkisini azaltmak amaçlanır. Panik atak belirtilerinin sona ermesine ve gevşemenin sağlanmasına etkileri sayesinde bazen bu tür durumlarda doktor ilaçlı tedavi önerebilmektedir.
• Grup terapisi; böcek korkusu yaşayan kişiler bir araya getirilerek deneyimlerini paylaşma yoluyla uygulanan bir yöntemdir. 

Böcek korkusu kesin olmamakla birlikte, yerleşik bir hal almadıkça bir süre sonra kendiliğinden iyileşebilir. Bu iyileşme oranı yaklaşık %20’dir.

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) ve Böcek Fobisi

Bilişsel davranışçı terapi yönteminde; böcek fobisinin altında yatan inançlar, böcekler hakkında kişideki çarpıtılmış düşünceler başka bakış açılarından değerlendirilerek kişi böcek korkusu ile yüzleştirilir. 

Kişinin böceklere karşı daha gerçekçi düşünceler geliştirmesine yardımcı olan Bilişsel Davranışçı Terapi; çekindiğimiz durum karşısında bununla başa çıkmak için adım adım izleyeceğimiz süreci ve bu süreçte korku ile yüzleşmek, korktuğumuz şey ve korkumuzun kendisini anlamak ve korkumuzu kontrol altına almak üzere çalışmayı içerir.

Maruz Bırakma Terapisi ile Böcek Fobisini Yenmek

Entomofobi tedavisinde maruz bırakma, sıklıkla kullanılan bir yöntemdir. Bu terapi yönteminde kişi kademeli olarak böceklere maruz bırakılır. 

Maruz kalma terapisinde kişiye öncelikle böcek fotoğrafları, videoları gösterilir. Sonraki aşamada oyuncak böcek modellerinden faydalanılır. En son aşamada ise kişinin gerçek bir böcekle karşılaştırılarak korkusunun kontrol altına alındığı etkili bir yöntem türüdür. 

Böylece birey daha az yoğun korku yaratan durumlarla başlayarak, korkunun azalmasına ve daha sonra korktuğu kadar da korkutucu olmadığını fark etmeye başlar. 

İlerleyen aşamalarda kişinin maruz kalma seansları daha zorlayıcı hale getirilerek korkularıyla baş etme becerisi geliştirilir.

Böcek Fobisi Hangi Psikolojik Rahatsızlıkları Tetikler?

Böcek fobisi, kişinin yaşamındaki bazı olayların aksamasına neden olmaktadır. Kişide meydana gelen kaygı ve korku nedeniyle böcek fobisi çeşitli psikolojik sorunların oluşmasını tetikleyebilmektedir. 

Çünkü birey bu durumda korktuğu nesneyle karşılaşma ihtimali olan yerlerde bulunmaktan kaçınmaktadır. Birey kendini bu durumda sosyal açıdan kısıtlamaktadır. Bu durumdan dolayı kişinin yaşadığı kısıtlanma, bireyin kişiler arası sosyal ilişkileri ile sosyal aktivitelere katılımını da olumsuz etkilemektedir.