Bilinçdışına İtilen Duygular: Bastırma Mekanizması Nedir ve Nasıl Çalışır?

Hayatta olumlu olaylar yaşadığımız kadar olumsuz, kabul etmek istemediğimiz durumlar da yaşarız. Her insanın bu gibi durumlar ile baş etme yöntemi farklıdır. 

Kimi böyle durumlarda yalnız kalmayı tercih ederken; kimisi konuşmak, dertleşmek ister. Bazıları kitap okuyup zihnini meşgul etmek ister; bazıları müzik dinleyip zihnini boşaltmak ister. Listeyi böyle pek çok yöntem ile uzatabiliriz. Ancak özellikle üstünde durulması gereken olgulardan biri şöyledir: Bazı bireylerde, kabul etmesi zor ve olumsuz bir durum ortaya çıktığında kişi, bir çeşit savunma mekanizması olan bastırma mekanizmasını devreye sokarak, bu durumu arka plana atar. 

Bu içeriğimizde sizler için seçtiğimiz konu tam olarak da bu. Bastırma mekanizmasına dair detayları okudukça kim bilir, belki kendinizde bu savunma mekanizmasının izlerini bulur, belki de tanıdığınız birinin karakterinin bir parçası olarak kabul ettiğiniz davranışlarının altında yatan sebebin bastırma mekanizması olduğunu keşfedersiniz… 
Dilerseniz yorumlara anonim olarak yazabilir, benzer deneyimleri yaşayan veya gözlemleyen kişilerle siz de fikirlerinizi paylaşabilirsiniz. Öyleyse başlayalım. Keyifli okumalar…

Bastırma Mekanizması Nedir?

Kısaca tanımlanacak olursa bastırma mekanizması; kabul etmesi zor, sarsıcı ve zor olaylar ile istenmeyen duygu ve düşüncelerin geri plana atılması ve bilinçaltında bastırılması olarak açıklanabilir.
Bu durumlar bilinçaltına atılır ve bu şekilde üst benlik ve ego korunur. Ancak elbette bu mekanizmanın benlik açısından ne kadar sağlıklı bir koruma sağladığı ve nelere yol açtığı muhakkak üzerine konuşulması gereken ve psikolojide önemli bir yere sahip olan konulardan biridir. 
Neyse ki bizler, yol açabileceği bu durumları sizler için toparladık ve bastırma mekanizması ile kendisini gösteren bu savunma mekanizmasına dair merak edebileceğiniz tüm sorularınıza yanıt bulabileceğiniz türden bir içerik hazırladık. 

Psikanaliz Teorisinde Bastırma Davranışının Rolü

Freud’un ortaya attığı ve daha sonra babası olarak anıldığı psikanaliz teorisi; insan psikolojisi ve davranışları üzerinde, bilinçaltında bastırılan duyguların ve bunların yarattığı çatışmanın etkisini temele alan ve psikolojinin tümünde oldukça önemli bir etkiye sahip olan teorilerdendir. Hal böyle olunca bastırma mekanizması ile psikanaliz teorisinin büyük ölçüde etkileşim içerisinde olduğu söylenebilir. 

Freud; insan davranışlarının baskılanan duygu ve düşünceler etrafında şekillendiğini söyler. Bu da aslında olumsuz bir durum ile karşı karşıya kalındığında bastırma mekanizması ile bu durumun yarattığı duyguları bilinçaltına iten ve baskılayan kişilerde, kısa vadede üst benliği korumayı amaçlarken; aslında bu bastırılan duyguların psikolojiye, davranışlara ve karaktere yansıdığını gösterir. Dolayısıyla bastırılan bu duygular üst benliği korumak yerine tamamiyle benliği derinden etkiler ve oldukça sağlıksız bir hal alır. 
Siyah boya bulaşmış bir fırçayı temizlemeden, yalnızca bir yere silip üzerindeki fazla boyadan kurtulup, içine daldıracağınız beyaz boyanın içinde zaten kaybolacağını düşündüğünüzü farz edelim. Evet, siyah boya artık fırçanızda siyah olarak kalmadı belki, ama elinizde olan renk de artık tam anlamıyla beyaz olmaz, öyle değil mi? Fırçada kalmış olan siyah boyanın miktarı kadar griye döner. O an için fırçayı temizlemekle uğraşmadınız belki, ama kullanacağınız yeni renk o temizlemediğiniz boyanın etkisiyle kirlendi. 
Yaşadığımız olumsuzluklarda da bu örneği hatırlayabiliriz aslında. Evet belki o an bu olumsuzluğu irdelemek ve çözümlemek birçok farklı sebepten dolayı çok cazip görünmeyebilir ve yok saymak ve yola devam etmek bizi bunlardan korumuş gibi durabilir ama çözümlemediğimiz her şey ileride aynı o siyah boya gibi, istemediğimiz bir anda karşımıza çıkabilir.

Bastırma Mekanizması Nasıl Çalışır?

Bastırma mekanizmasının temelde üç aşamalı olarak çalıştığını söyleyebiliriz. Şöyle ki:

Olumsuz bir durum ile karşılaşan kişi;

1. Bu durumu bilinçaltına iter
2. Yarattığı duyguları ve olayı bilinçaltında tutar
3. Ve son olarak tüm bunları bilinçaltına gömer.

Bir örnekle bastırma mekanizmasının çalışmasını ve etkisini açıklarsak durum daha net anlaşılacaktır. 

Örneğin; genç yaşta annesi vefat eden bir kişi, bastırma mekanizması bir savunma düzeneği olarak işlerse annesinin öldüğü, onu bir daha göremeyeceği ve yanında olamayacağı düşünceleri ile bundan doğan hüzün ve acı duyguları bilinçaltına bastırır ve bunlar üzerine düşünmeyi reddeder. Böylece kısa vadede üst benliğini ve bilincini bu olayın yaratacağı tahribattan korur. Ancak, psikanaliz teori baz alındığında, zamanla bu bastırılan duygu ve düşünceler kişinin hayatına, psikolojisine ve davranışlarına önemli ölçüde yansır. Belirtelim ki kişi; bu tarz bir negatif olayda bastırma mekanizmasının etkisi ile sağlıklı bir yas süreci de geçiremediğinden sonrasında bu olayın etkisi çok daha yoğun şekilde ortaya çıkacaktır. 

 

Yas da aynı heyecan gibi, mutluluk gibi, merak gibi, sevgi gibi bizden gelen; bizi koruyan, besleyen, yaşanmayı bekleyen bir parçamız.
Acıkınca hissettiğimiz açlık gibi, susuz kaldığımızda susamamız gibi, kendimizi dinlediğimizde; benliğimiz bize neye ihtiyacımız olduğunu söyler. Yas başa çıkılması zor bir süreç, biliyorum ama yaşadığımız kayıp karşısında ihtiyacımız olan o süreci bastırmak acımızı gerçekten yok eder mi? Yoksa bir yerlerde yaşanmayı bekleyen o hislerin saklanıp parçamız haline gelmesine mi yol açar? Evet, ne yazık ki bilinçaltımıza gömer ve yaşamaktan ve yüzleşmekten korktuğumuz o kaybımızı hayatımızın her yerinde beraberimizde taşımamıza sebep olur. Çünkü; yas yaşanmayı bekler.

Bastırmanın Günlük Hayattaki Etkileri ve Örnekleri 

Bastırma, insan psikolojisinde neden olduğu etki kadar günlük hayatta ve özellikle psikanaliz teorisinde de belirtildiği gibi; davranışlar üzerinde önemli etkilere sahiptir. 

Kişi, günlük hayatta başına gelen olayların çoğuna aslında bilinçaltında bastırdığı duyguların yönlendirmesi ile tepkiler verir. Çoğu zaman korkuları, öfkelendiği durumlar, diğerlerine nazaran daha çok hoşuna giden olaylar bu bastırılan duyguların etkisi ile somutlaşır. Bu durum; birçok örnek ile açıklanabilir. En sık karşımıza çıkan örnekleri ise şöyledir:

• Bilinçaltında bastırdığı bir korku travması olan kişiler diğer insanların etkilenmeyeceği seslerden veya temaslardan daha kolay etkilenebilir. 
• Anne ve babası anlaşamayan ve kavganın hakim olduğu bir evde büyüyen çocuklar; bu durumun yol açtığı bastırılmış duyguları nedeni ile ilişki kurmakta ve birine bağlanmakta zorlanabilir, kaçıngan bağlanma geliştirebilir. Bu örnekte kendinizi bulduysanız içeriğimizin ardından ‘Kaçıngan Bağlanma Nedir? Kurtulmak Mümkün Müdür?’ başlıklı yazımızı da okumanızı öneririm.
• Geçmişte aldatma, dolandırılma gibi güven sorunlarına yol açacak olaylar yaşayan kişiler, her ne kadar kısa vadede bu olayların negatif etkilerini bastırsa da, birine güvenmekte zorlanabilir ve güven gerektiren hususlarda diğer insanlara nazaran çok daha hassas ve temkinli yaklaşabilir. 
• Küçüklüğünde bir ebeveyni tarafından terk edilen kişi, bu olayı bastırabilir ve hatta o ebeveyni hakkında konuşmayı dahi tamamiyle reddedebilir. 

Belki de aslında terk edilen kendisi değildi? Belki de ebeveynlerinin ilişkisi kendisinden tamamen bağımsız bir şekilde bitmiş, fakat evden ayrılan ebeveyninin gidişini kişiselleştirmiş ve o ebeveynine yönelik davranışları veya iletişimi reddetmesi neticesinde tüm bağları gerçekten kopmuştu? Belki bu üzüntüyü yaşamak, anlamaya çalışmak ve bunun hakkında giden ebeveyni ile de konuşmak gibi davranışların hissettireceği duygu yoğunluğundan bu denli kaçmasaydı aslında terk edilenin kendisi olmadığını, olayın kendisi ile hiç alakası olmadığını öğrenecek ve giden ebeveyni ile de görüşmeye devam ederek bir dolu güzel anı biriktirebilecekti? Bu sürecin getireceği duygu yoğunluğundan kaçınmak onu bu senaryoda gerçekten korumuş mu oldu, yoksa farkında bile olmadığı güzel deneyimlerden mahrum mu bıraktı?

Bastırma ve Diğer Savunma Mekanizmaları Arasındaki Farklar Nelerdir?

Tüm savunma mekanizmaları temelde aynı amaca, yani olumsuz duygulardan kaçış amacına hizmet ediyor gibi görünse de; hem işleyiş mekanizmaları, hem etkileri hem de bir noktada amaçları açısından farklılıklara sahiptir. 

Tıpkı diğer savunma mekanizmaları gibi bastırma mekanizmasını da diğerlerinden ayıran kendine özel farklılıkları bulunmaktadır. Bu farklılıkları şöyle sıralayabiliriz: 

• Diğer savunma mekanizmaları, yaşanan olumsuz bir olay ile mücadele etmeye odaklanırken bastırma mekanizması bu olayı ve meydana getirdiği duyguyu bir çeşit göz ardı etme ve bilinçaltına atmaya odaklıdır. 
• Savunma mekanizmalarının psikolojiye olan etkileri yadsınamaz, ancak bastırma mekanizması bunun yanında aynı zamanda davranışlar üzerinde de oldukça etkilidir. 
• Bastırma mekanizmasının ayırt edici bir başka yönü de üst benliğin korunmasına yönelik bir mekanizması olmasıdır. 
• Savunma mekanizmalarının genelinde ikinci bir kişiye yansıma söz konusu iken bastırma mekanizması daha ziyade kişi ve zihni ile ilgilidir. 

Bastırma Davranışının Olumlu ve Olumsuz Etkileri Nelerdir?

Bastırma mekanizması tıpkı diğer savunma mekanizmaları gibi kişi üzerinde olumlu ve olumsuz bazı etkilere yol açmaktadır. 

Bastırma mekanizmasının en bilinen olumlu etkisi kısa vadede üst benliği koruyor olması ve yaşanacak aşırı yoğun duyguların önüne geçebilmesidir. Kabul edilmesi zor bir olayın bastırma mekanizması ile bilinçaltına atılması aynı zamanda bu olayın meydana getireceği olumsuz duygu ve tepkilerden de kişiyi bir ölçüde koruma sağlar. 

Bununla birlikte orta ve uzun vadede bastırma mekanizmasının etkin olması ve kişinin başına gelen olumsuz olayları bastırmayı alışkanlık haline getirmesi olumsuz etkilerin kapısını aralamaktadır. Bu olumsuz etkiler çoğu zaman; kişinin bastırdığı duyguların davranışlarına etki etmesi, bastırılan duyguların ve stresin bazı fiziksel hastalıkları tetikleyebilmesi; kişinin bastırdığı travmaların etkisi ile fobi, asosyallik, anksiyete, bağımlılıklar vb. psikolojik sorunlar ile baş etmek zorunda kalması, sosyal ilişkilerin bastırılan duygulardan etkilenmesi gibi şekillerde ortaya çıkmaktadır. 

Bastırmanın Fiziksel ve Psikolojik Sağlık Üzerinde Etkileri Nelerdir?

Bastırma, davranışlara ve insan hayatına genel olarak yaptığı etkilerin yanında özellikle fiziksel ve psikolojik sağlık üzerinde de etkili olabilmektedir. Özellikle stres kaynaklı hastalıklara kapı aralayabilen bir savunma mekanizması olan bastırma mekanizması kişinin hüzün, endişe gibi duyguları dışa vurmayarak bilinçaltında bastırmasından kaynaklı olarak da bazı fiziksel hastalıklara neden olabilecektir. 

Günümüzde bu kapsamda bastırılmış duygular ve stresin tetiklediği hastalıklar olarak en sık karşımıza kanser, verem, mide sorunları, migren hastalıkları çıkmaktadır. Bununla birlikte bastırma mekanizmasının tetiklediği fiziksel hastalıklar kişinin genetik yatkınlığı gibi faktörlere de bağlı olarak değişiklik gösterebilecektir. 

Psikolojik sağlık da tıpkı fiziksel sağlık gibi bastırma mekanizmasından özellikle orta ve uzun vadede kötü etkilenmektedir. Stres, öfke sorunları, anksiyete, panik atak, depresyon gibi birçok psikolojik bozukluk bastırma mekanizmasının tetikleyebildiği bozukluklardır. 

Elbette bastırma mekanizmasının tetikleyebildiği psikolojik sorun da tıpkı fiziksel hastalıklar gibi hem bastırılan duygu ve durumlar hem de başka etkenler nedeniyle kişiden kişiye değişiklik gösterebilecektir.