Akran Zorbalığı Nedir? Nasıl Önlenebilir?

Günlük hayatta hemen hepimizin bir şekilde şahit olduğu veya maruz kaldığımız akran zorbalığı hakkında ne kadar şey biliyoruz? Akran zorbalığı çocuklara özgü bir davranış mıdır yoksa yetişkinlikte de görülür mü? Çocuklukta baş etmeyi öğrenemediğimiz akran zorbalığı yetişkinlik hayatımıza da etki eder mi? Bu ve daha bir sürü sorunun cevabı içeriğimizde sizleri bekliyor. Keyifli okumalar dileriz...

Akran Zorbalığı Nedir?

Çocukların birbirleri ile olan iletişimi oldukça önemlidir. Zira çocuğun öz güveninin oluşumu ve karakter gelişiminin yaşandığı dönemlerde hayatına okul ve farklı ortamlardan arkadaşları girer ve bu arkadaşları ile olan iletişimi hem öz güveninin oluşumunda hem de karakter yapısının oluşumunda oldukça önemli bir rol oynar. 

Çocuklar birbirini örnek almaya, taklit etmeye, akranlarından gelen eleştirileri dikkate almaya yetişkinlere nazaran çok daha meyillilerdir. 

Dolayısıyla çocukların arkadaşları ve yaşıtları ile olan iletişimleri oldukça önemlidir. 

Akran zorbalığı; görece daha avantajlı konumda olan bir kişinin ya da bir topluluğun dezavantajlı kişilere devamlı ya da belirli aralıklarla sistematik olacak şekilde baskı uygulamasını ifade eder. 

Bir kişinin görece dezavantajlı olması fiziksel güç, ekonomik ve sosyal etkenler, dış görünüş vb. faktörlere bağlı olduğu gibi herhangi bir hastalık ya da konuşma bozukluğu gibi şekillerde de olabilir. 

Çocuğumun Akran Zorbalığına Maruz Kaldığını Nasıl Anlarım?

Çocuğunuzun akran zorbalığına uğradığını anlamak; mümkünse onu ortamdan uzaklaştırmak ya da gerekli önlemleri almak açısından oldukça önemlidir. Çünkü çocuğun psikolojik sağlığı, eğitim hayatı ve öz güveni bu zorbalıktan oldukça fazla etkilenecektir. 

İlk olarak özellikle, çocuğunuz okula başladığında ya da sizden ayrı arkadaşları ile vakit geçirmeye başladığında düzenli aralıklarla; hayatın nasıl gittiği ya da üzüldüğü bir şey olup olmadığı hakkında onunla konuşmalar yapmanız hem olası bir akran zorbalığını fark etmenizi sağlayacak hem de çocuğunuz ile olan ilişkinizi daha sağlıklı bir hale getirecektir. 

Ancak çocuğunuzun akran zorbalığına uğradığını bilmiyor ya da fark edemiyor olabilirsiniz. 

Çocuğunuzun akran zorbalığına uğradığını anlamanızın bazı yolları şöyledir:

• Çocuğunuz okula gitmek istemiyor ya da okula gitmemek için sık sık yalanlar söylüyorsa
• Çocuğunuz size anlatmasa da her okuldan dönüşünde mutsuz olduğunu görüyorsanız
• Çocuğunuz okulda arkadaşları ile oynadığı oyunlardan ya da yaptıklarından hiç söz etmiyorsa
• Çocuğunuz kendi ile ilgili olumsuz düşüncelere kapılmışsa
• Çocuğunuz ona iltifat ettiğinizde mutlu olmayıp; yalan söylediğinizi ya da onu kandırdığınızı söylüyorsa
• Çocuğunuz saldırgan ve öfkeli davranışlar sergilemeye başlamışsa
• Çocuğunuz evden dışarı çıkmak istemiyor ya da kendini odasına kapatıyorsa

Akran Zorbalığının Nedenleri Neler Olabilir?

Akran zorbalığının nedenleri zorbalık uygulayan ve zorbalık yapan kişi tarafından farklılık gösterecektir. 

Öncelikle akran zorbalığına uğrayan çocuk; kendini korumasız hissediyor olabilir, travmatik olayların etkisinde olabilir, fiziksel bir hastalıktan dolayı kendini savunamayacağını düşünüyor olabilir, daha sakin ve duygusal bir karaktere sahip olması nedeniyle kendini savunmakta zorlanabilir. 

Zorbalık eden çocuk ise; yanlış iletişim alışkanlıkları edinmiş olabilir, aile içi şiddetin hakim olduğu bir ailede büyüdüğü için kendini ifade etme alışkanlığı olarak zorbalığı edinmiş olabilir, kendini daha güçlü gösterme ihtiyacı içinde olabilir, uyum sorunları ya da öz güven sorunları kendini öfke patlamaları ile gösteriyor olabilir. 

Akran Zorbalığı Belirtileri Nelerdir?

Akran zorbalığının belirtileri de tıpkı nedenleri gibi zorbalığa uğrayanlar ve zorbalık edenler açısından farklılık gösterebilir. 

Akran zorbalığına uğrayan çocuklar açısından belirtileri şöyledir:

• Derslerdeki başarısında düşüş olur
• Okula gitmek istemez
• Okul eşyalarında devamlı azalma olur
• Yemek yemek ya da uyumak konusunda sorun yaşar
• Okul ya da dersler konusunda öfke duyma ve konuşmak istememe
• Ani seslerden korkmak 

Zorbalık eden çocuklarda görülen belirtiler ise şöyledir:

• Bir başka arkadaşı hakkında küçümseyici konuşma
• Başkasına ödevlerini yaptırma
• Sürekli diğerlerinin eşyalarına el koyma
• Arkadaşlarına yiyecek aldırma veya para isteme
• Bir başkasının dış görünüşü ile dalga geçme

Akran Zorbalığına Uğrayan Çocuğumuza Nasıl Destek Olabiliriz?

Akran zorbalığına uğrayan çocuğunuza olan yaklaşımınız; çocuğunuzun öz güveninin gelişmesi ve sağlıklı sınırlar çizerek kendini koruması açısından oldukça önemlidir. 

Bu nedenle öncelikle; çocuğunuzun akran zorbalığına uğradığı hakkında şüpheleniyorsanız çocuğunuzla sakin bir ses tonuyla ve anlayışlı bir şekilde konuşarak, sözünü kesmeden onu dinlemeniz ve empati yapmaya çalışmanız oldukça önemlidir. Daha sonra yapabilecekleriniz ise şöyledir:

• Çocuğunuza anlayışla yaklaşmalı, dinlerken onu anladığınızı ve onayladığınızı gösteren ufak temaslarda bulunmalısınız.
• Zorbalık tutumlarını önleyici hamleler yapmalısınız. Bunun için çocuğunuzun öğretmeniyle veya zorbalık eden arkadaşlarının ebeveynleri ile konuşabilirsiniz.
• Çocuğunuzu, onun öz güvenini geliştirecek ve sağlıklı sınırlar geliştirmesini sağlayacak aktivitelere yönlendirebilirsiniz
• Çocuğunuza sıklıkla iltifat edebilir; ona kendini değerli hissedeceği davranışlar sergileyebilirsiniz. 
• Çocuğunuzla cesaretlendirici konuşmalar yapmalısınız, ancak bunu yaparken çocuğunuzu şiddete teşvik etmemeye dikkat etmelisiniz. 

Akran Zorbalığı Hangi Yaşlarda Görülür?

Akran zorbalığı çoğunlukla, çocuklar kendi yaşlarındaki çocuklar ile bir araya gelmeye ve sizden ayrı vakit geçirmeye başladığında görülmektedir. 

Bu nedenle genel olarak çocuğun okul yaşına gelmesiyle akran zorbalığı görülmeye başlandığını söylemek doğru olacaktır. 

Dolayısıyla 6-7 yaşlarında şiddetli olmasa da akran zorbalıkları görülmeye başlanacaktır. 

Bununla birlikte çocukların ergenliğe girmeye başlamasıyla akran zorbalığının görülme olasılığı ve şiddetinde artış görülmektedir. Bu açıdan lise çağındaki çocuklarda akran zorbalığının oldukça sık görülmekte olduğu bilinmektedir. 

Akran Zorbalığının Türleri Nelerdir?

Akran zorbalığı birçok farklı türde karşımıza çıkmaktadır. Bunun sebebi çocuklar arasında farklı sebepler nedeniyle zorba tutumlar sergilenebiliyor olmasıdır. Akran zorbalığının türleri ise şöyledir:

• Sözel Zorbalık: Dalga geçmek, küfür etmek, lakap takmak gibi sözel davranışlar ile kendini gösteren zorbalık türüdür. Aynı zamanda karşıdakinin konuşmalarını taklit etmek veya tehdit de sözel zorbalık grubuna dahildir. 
• Fiziksel Zorbalık: Karşıdakine zarar veren fiziksel hareketleri ifade eden zorbalık türüdür. Çelme takmak, iteklemek, dövmek, saçını çekmek, kalem batırmak, eşyalarına zarar vermek vb. davranışlar çocuklar arasında en sık görülen fiziksel zorbalık örnekleridir. 
• Sosyal Zorbalık: Çocuklar arasında en sık görülen zorbalık türlerindendir. Sosyal ortamdan soyutlamak hareketlerini ifade etmektedir. Oyunlara katılmasına izin vermemek, sınıftan ya da arkadaş grubundan dışlamak, dedikodu yapmak, iftira atmak vb. örnekleri bulunmaktadır. 
• Siber zorbalık: Siber zorbalık da son zamanlarda en sık uygulanan zorbalık türlerinden biridir. İnternet üzerinden; sıklıkla sosyal medya hesaplarından bir başka kişiye zorbalık yapmayı ya da mesaj göndermek yoluyla zorbalık uygulamayı ifade etmektedir.

Akran Zorbalığı Nasıl Önlenebilir?

Akran zorbalığı çocuğa hem çocukluk çağında hem de yetikinlikte oldukça fazla etkisi olabilen, önemli bir sorundur. Dolayısıyla önüne geçilmesi oldukça önemlidir. 

Akran zorbalığını önlemenin temelinde çocuğa sağlıklı sınırlar çizmeyi öğretmek ve çocuğun öz güveninin gelişmesini sağlamak vardır. Bunun için ebeveynler çocuklarını öz güvenlerini geliştirici kurs ve aktivitelere yönlendirebilir; onlarla eğitici ve öz güven geliştirici oyunlar oynayabilirler. 

Okullarda empati yeteneğinin gelişmesine katkıda bulunan aktiviteler yapılması da oldukça önemlidir. Aynı zamanda okullarda rehberlik hizmetlerinin de öğrencilerle etkili iletişimde bulunması ve uygun aktiviteler düzenlemesi faydalı olacaktır. 

Aynı zamanda öğretmenler de öğrencilerini ve aralarındaki iletişimi kontrol altında tutmalıdır. 

Ailelerin çocukları ile olan iletişimleri ve onlara gerektiğinde desteklerini isteyebileceğinin güvenini vermeleri de önemlidir. 

Akran Zorbalığında Bulunan Çocukların Ebeveynleri İçin İpuçları

Akran zorbalığında bulunan çocuklar; gücünü başka bir çocuğun üzerinde göstermek ve kendini ispatlamak ihtiyacı içindedir. 

Çocuğunuza değerli olduğunu ve tıpkı kendisi gibi diğer çocukların da değerli olduğunu anlatmak; hem kendini ispat etme ihtiyacı içinde olmasının önüne geçecek hem de diğer çocukların da onun kadar değerli olduğunu fark etmesini sağlayacaktır. 

Bunun yanında çocuğunuzun yanında tartışmamaya, ses yükseltmemeye ve onunla şiddet içeren oyunlar da oynamamaya çalışmalısınız. Böylece çocuğunuzun gözünde şiddeti normalize etmemiş ve bir oyunun parçası olabileceği yanılgısına düşmemesini sağlamış olursunuz. 

Akran Zorbalığına Uğrayan Çocukların Ebeveynleri İçin İpuçları

Akran zorbalığına uğrayan çocuklar kendini savunmasız hisseden ve bazen de içten içe ona zorbalık uygulayan çocuklardan daha değersiz olduğuna inanan çocuklardır. 

Dolayısıyla çocuğunuzun kendini değersiz ve savunmasız hissetmesine neden olacak davranışlarda bulunmak onu akran zorbalığına açık bir konuma getirmenize neden olabilecektir. 

Bu nedenle çocuğunuza sevgi ve şefkatle yaklaşmayı ve ne kadar değerli olduğunu ona hatırlatmayı unutmamalısınız. 

Aynı zamanda çocuğunuza, ona her zaman destek olacağınızı ve anlayışla yaklaşacağınızı; her zaman onu dinleyeceğinizi ifade etmeli ve çocuğunuzu buna ikna etmelisiniz. 

Akran Zorbalığının Çocuklar Üzerindeki Etkileri Nelerdir?

Akran zorbalığı çocuklar üzerinde hem bulundukları yaşlarında hem de ileri dönemlerde birçok negatif etkiye yol açmaktadır. 

Bu etkilerden en önemlisi çocukta hem bu yaşlarda hem de ileri yaşlarda yarattığı değersizlik hissi ve öz güven düşüklüğünün devam etmesidir. 

Aynı zamanda çocukta suçluluk psikolojisi oluşabileceği gibi tam tersi şekilde mağdur psikolojisi de oluşabilecektir. 

Çünkü çocuk, diğerlerinden daha değersiz olmasının kendi suçu olduğu düşüncesinin yanı sıra; sürekli mağdur olan ve ezilen kişi olacağı düşüncesine de kapılabilecektir. 

Çocuktaki bu değersizlik hissi hiçbir zaman sevilmeyeceği inancına kapılmasına neden olabilir ve böylece hayatına aldığı insanlar tarafından sevilmeyeceğini düşünerek asosyal bir yapıya da bürünmesine sebep olabilecektir. 

Ayrıca akran zorbalığı, çocukta birtakım psikolojik sorunları da beraberinde getirebilecektir. 

Depresyon ve anksiyete bozuklukları akran zorbalığı sonucu en sık yaşanan psikolojik sorunlardır. 

Öte yandan akran zorbalığı uygulayan çocuk ise ekip üyesi olmaya ve uyumlu bir arkadaş olmaya uzak, mobbing uygulamaya yatkın, egoist, bencil ve günün sonunda sosyal ortamlarda istenmeyen ve dışlanan bir kişi olacaktır. 

Bu da depresyon ve asosyal kişilik bozukluğu gibi psikolojik sorunları beraberinde getirecektir. Dolayısıyla akran zorbalığının hem uygulayan hem de uygulanan çocuk açısından oldukça negatif etkilere yol açtığını söylemek yanlış olmayacaktır. 

Akran Zorbalığının Başarıya Etkileri Nelerdir?

Akran zorbalığı; çocuğa diğerlerinden daha değersiz olduğu hissini vereceğinden, çocuk daha başarısız olduğuna, diğer arkadaşlarına göre daha az zeki olduğuna ve derslerde hiçbir zaman onlar kadar başarılı sonuçlar elde edemeyeceğine ikna olabilir ve bu durum çocuğun okul hayatındaki başarısına; aynı zamanda da yetişkin bir birey olduğunda kariyer hayatındaki başarısına engel olur.

Ancak aynı zamanda özellikle okul arkadaşları tarafından zorbalığa uğrayan çocukların derslere ve okula olan ilgisi azalacak; bu çocuklar okula gitmek istemeyeceklerdir. Uğradıkları zorbalıklar yüzünden üzgün olacak ve derse odaklanamayacaklar, bu da akran zorbalığına uğrayan çocukların başarısını doğrudan etkileyecektir. 

Dolayısıyla akran zorbalığının çocuğun okul hayatındaki başarısı üzerinde doğrudan olumsuz etkili olduğunu ve yetişkinlikte de aynı etkinin devam etmesinin oldukça yüksek bir ihtimal olduğunu söylememiz gerekecektir. 

Akran Zorbalığı Yetişkinlerde Görülür mü?

Akran zorbalığı her ne kadar yaygın olarak çocukluk ve ergenlik döneminde görülen bir durum olsa da bireyin sağlıklı sınırlar çizememesi ve kendini yetiştirememesi: sağlıklı bir savunma mekanizmasına sahip olmaması, değersizlik hissine sahip olması, suçlu psikolojisi ya da mağdur psikolojisine yatkın bir kişi olması gibi sebeplerle akran zorbalığına karşı savunmasız bir durumda olmasına yol açar. Yetişkinlik hayatında da akran zorbalığına karşı savunmasız kalır.

Zorbalık uygulayan kişide de egoist, insanlara karşı saygılı olmayı öğrenememiş, aşağılık kompleksine karşı yanlış bir savunma mekanizması geliştirerek üstünlük kompleksine sahip olan bir yetişkin haline gelmesine sebep olur. Bu kişiler önüne geçilmezse yetişkinliğinde de akran zorbalığı yapan birer birey olurlar.

Akran Zorbalığına Hedef Olan Yetişkinler Ne Yapabilir?

Akran zorbalığına hedef olan bir yetişkin olmak demek, aslında kişinin sayacaklarımızdan birine sahip olması demektir:

• Sağlıklı sınırlar çizmekte başarısız olmak
• Değersizlik hissine sahip olmak
• Suçlu psikolojisi ya da mağdur psikolojisine sahip olmak
• Savunma mekanizmasını sağlıklı bir şekilde oturtamamış olmak
• Yetersizlik hissi yaşamak
• Öz güven düşüklüğü yaşamak

Dolayısıyla akran zorbalığına hedef olan kişilerin bu saydığımız özelliklerden hangilerine sahip olabileceğini gözden geçirerek bunları ortadan kaldırmak için çalışması gerekecektir. 

Özellikle kişinin sağlıklı sınırlar geliştirmek için çalışması ve öz güvenini yükseltecek aktiviteler yapması, onu akran zorbalığının hedefi olmaktan kurtaracaktır. 

Bunun için kişi:

• Doğru kişiler ile sosyalleşebilir, 
• Kendini geliştirebileceği çalışmalar yapabilir, 
• Yeni hobiler edinebilir, 
• Spor yapabilir, 
• Daha sağlıklı bir yaşam tarzını benimseyerek psikolojisine de iyi gelecek şekilde beslenebilir,
• Gerekirse profesyonel destek alarak bilinçaltında onu daha değersiz hissettiren ve öz güvenini düşüren olumsuz kalıpları çözümleyebilir. 
  
   

PsikologOfisi’nde tamamen anonim kalarak yorum yazmanız mümkün. Sizler hayatınızın herhangi bir döneminde akran zorbalığına maruz kaldınız mı? Yorumlara yazarak bununla nasıl baş ettiğinizi paylaşabilirsiniz.
Bunun dışında; PsikologOfisi’nde sizi her zaman dinlemeye ve destek olmaya hazır onlarca psikologdan, akran zorbalığı üzerine anında online terapi alabilirsiniz.